Giáo án Ngữ văn 9 - Tuần 25, Tiết 119-120: Viếng lăng Bác (Viễn Phương) - Năm học 2012-2013

Tuần 25 Ngày soạn: 02-02-2013
Tiết 119-120 
 Văn bản : VIẾNG LĂNG BÁC
 (Viễn Phương)
 I. MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT
 - Cảm nhận được niềm xúc cảm chân thành, tha thiết của người con miền Nạm đối với Bác Hồ kính yêu.
 - Thấy được sáng tạo nghệ thuật độc đáo của tác giả thể hiện trong bài thơ.
 II. TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KĨ NĂNG 
1. Kiến Thức:
 - Những tình cảm thiêng liêng của tác giả, của một người con từ miền Nam ra viếng lăng Bác.
 - Những đặc sắc về hình ảnh, tứ thơ, giọng điệu của bài thơ.
2. Kĩ năng: 
 - Đọc – Hiểu một văn bản thơ trữ tình .
 - Có khả năng trình bày những suy nghĩ, cảm nhận về một hỉnh ảnh thơ, một khổ thơ, một tác phẩm thơ.
3. Thái độ: 
 - Thể hiện niềm tự hào, kính yêu đối với Bác. 
III. CHUẨN BỊ
 - HS: Đọc văn bản và soạn bài theo những câu hỏi gợi ý của sgk
 - GV: Giáo án. Ảnh chân dung về nhà thơ Viễn Phương và tranh ảnh về lăng Bác.
IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC
1. Ổn định: Lớp .............................................................
 2. Kiểm tra bài cũ: 
 Câu hỏi : Đọc thuộc lòng bài thơ “ mùa xuân nho nhỏ” và phân tích hình ảnh mùa xuân thiên nhiên đất nước qua cảm nhận của nhà thơ?
 Gợi ý : - Mùa xuân thiên nhiên được cảm nhận qua những nét phác họa độc đáo thể hiện một bức tranh thật sống động, tươi mát, đầy sức sống.
 Mùa xuân đất nước chính là hình ảnh người cầm súng, người ra đồng mang theo lộc ra trận điạ để mang mùa xuân về cho đất nước, tạo ra một không khí phát triển thật sôi nổi, rạo rực.
 3. Bài mới: 
 Giới thiệu bài: Có lẽ hơn một thế kỉ qua những vần thơ hay nhất, đẹp nhất, những lời ngợi ca thành kính nhất của tất cả các nghệ sĩ đều dành cho Bác Hồ kính yêu của chúng ta-Người là hiện thân của đất trời hoa trái cho mãi muôn đời sau. Người mất đi là một tổn thất vô cùng to lớn của dân tộc ta và cho cả nhân loại. Vẫn nằm trong mạch cảm xúc ấy nhà thơ Viến Phương đã rất thành công với bài thơ “Viếng Lăng Bác”bởi đã nói lên được tất cả cảm xúc của người dân VN đối với Bác Hồ kính yêu.
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS
NỘI DUNG 
Hoạt động 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu tác giả, tác phẩm.
? Nêu những hiểu biết của em về tác giả Viễn Phương?
HS: Trả lời, giáo viên yêu cầu học sinh quan sát lên máy chiếu, giáo viên bổ sung.
- Tên thật Phan Thanh Viễn, (sinh 1/5/1928 tại An Giang, mất ngày 21 / 12 / 2005 tại Thành phố Hồ Chí Minh)
- Là cây bút trẻ trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước.
- Thơ Viễn Phương thường nhỏ nhẹ, giàu tình cảm, thơ mộng ngay trong hoàn cảnh chiến đấu ác liệt.
- Khái quát và giới thiệu một số tác phẩm khác: Đám cưới giữa mùa xuân, Như mây mùa xuân...
? Bài thơ Viếng lăng Bác ra đời trong hoàn cảnh nào?
- Viết năm 1976 khi công trình lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh vừa khánh thành.
- Nhận xét và gợi lại không khí xúc động của nhân dân ta đối với sự kiện trên.
Hoạt động 2: Hướng dẫn HS đọc và tìm hiểu văn bản.
- Cách đọc: Giọng tình cảm, vừa trang nghiêm vừa thành kính. Nhịp chậm, lắng sâu; riêng khổ thơ cuối đọc nhanh hơn và giọng cao hơn.
- Yêu cầu 1HS đọc. Nhận xét và đọc lại một lần.
? Cảm xúc bao trùm bài thơ là gì ?
- Cảm xúc bao trùm là niềm xúc động thành kính thiêng liêng, lòng biết ơn và tự hào pha lẫn niềm đau xót của tác giả khi ông từ miền Nam ra thăm lăng Bác.
? Cảm xúc ấy được thể hiện theo trình tự nào và biểu hiện ra sao qua từng khổ thơ?
- HS tìm bố cục và xác định nội dung chính:
+ Khổ thơ 1: Cảm xúc của tác giả trước khi vào lăng.
+ Khổ thơ 2,3: Cảm xúc của tác giả khi vào lăng.
+ Khổ thơ 4: Cảm xúc của tác giả khi rời lăng.
-> Theo trình tự thời gian.
- Đi theo trình tự chuyến viếng thăm: đầu tiên là cảm xúc từ cảnh ngoài lăng rõ nhất ở hình tượng hàng tre. Sau đó là cảm xúc trước dòng người vào lăng viếng Bác. Tiếp theo là suy ngẫm và xúc cảm về Bác. Cuối cùng là niềm mong ước khi sắp phải rời xa Bác trở về quê.
? Những phương thức biểu đạt nào được sử dụng trong văn bản? Phương thức nào là chính?
- Phương thức: biểu cảm + miêu tả
Hoạt động 3: Hướng dẫn HS tìm hiểu chi tiết.
- Yêu cầu HS đọc lại thơ đầu. Cho học sinh quan sát lăng Bác trên máy chiếu
- Đọc khổ thơ thứ nhất
? Đến thăm lăng Bác tác giả đã xưng hô như thế nào? Cách xưng hô ấy thể hiện điều gì? 
- Con - Bác
- Xưng hô thân mật, gần gũi, cảm động -> bày tỏ tình cảm thành kính thiêng liêng và cảm giác vui sướng khi được ra thăm lăng Bác.
?Tại sao nhan đề bài thơ là Viếng lăng Bác nhưng câu mở đầu lại “ra thăm lăng Bác”? ý nghĩa của cách nói đó?
- HS thảo luận 
- Viếng: chia buồn với thân nhân người đã mất.
- Thăm : là gặp gỡ trò chuyện với người đang sống.
- Nhan đề: thể hiện sự trang trọng và khẳng định sự thật Bác đã ra đi. Câu thơ dùng từ “thăm” ngụ ý nói giảm đi. Bác như còn sống mãi với nhân dân Việt Nam 
GV: Có thể nói t/c giữa NDMN với BH luôn là t/c ruột thịt nhớ thương sâu nặng “Bác nhớ MN nỗi nhớ nhàmong cha” từ đáy lòng người con đến thăm cha gợi sự thành kính xúc động nghẹn ngào.
?Hình ảnh đầu tiên mà tác giả trông thấy là hình ảnh nào?Hình ảnh đó được miêu tả như thế nào?
- Hàng tre bát ngát
- Xanh xanh Việt Nam 
- Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng.
? Vì sao hình ảnh hàng tre lại gây cho tác giả ấn tượng? ( Cây tre tượng trưng cho dân tộc Việt Nam, con người Việt Nam.) 
?Tác giả dùng bp nghệ thuật gì? Những hình ảnh đó có ý nghĩa như thế nào?
=> Hình ảnh ẩn dụ, nhân hoá, tượng trưng độc đáo à biểu tượng cho sức sống bền bỉ, kiên cường, bất khuất của dân tộc việt Nam
?Ta còn gặp h/a tre biểu tượng cho những phẩm chất nào của con người VN?(qua các tp đã học)
- HS nêu : Cây tre VN
GV: Hình ảnh ẩn dụ tượng trưng: tre chính là con người VN, đất nước VN. Thép Mới viết : Tre tượng trưng cho phẩm chất cao đẹp của người Việt Nam mộc mạc, ngay thẳng thủy chung, bất khuất còn Viễn Phương phẩm chất của tre được khái quát qua câu “Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng”. Thành ngữ “bão táp mưa sa” chỉ sự gian lao vất vả, dù gian lao vất vả dân tộc VN vẫn kiên định đi theo con đường mà Bác đã chọn.
- Với 4 câu thơ mà hình ảnh đậm nét là hàng tre nhà thơ giúp ta hiểu mối quan hệ khăng khít giữa tre – Việt Nam – Hồ Chí Minh. 
GV: Đọc một vài câu trong bài thơ Tre của Nguyễn Duy.
?Qua khổ thơ 1 cảm xúc nào của nhà thơ được bộc lộ?
® Nỗi xúc động bồi hồi, lòng biết ơn cảm phục tự hào về Bác
- Gọi HS đọc khổ thơ 2,3.
GV: Yêu cầu học sinh quan sát lên máy chiếu xem tranh Bác nằm trong lăng
? Khi vào lăng viếng Bác, có một hình ảnh gây cho tác giả ấn tượng nhất. Đó là hình ảnh nào?
- Mặt trời qua lăng
- Mặt trời trong lăng
HS thảo luận nhóm 3 phút
? Hình ảnh mặt trời trong câu thơ thứ nhất có ý nghĩa gì? ý nghĩa của hình ảnh “mặt trời” thứ hai là gì?
? Biện pháp NT nào được sử dụng? Qua đó gợi cho em điều gì?
- HS phát hiện: mặt trời (1) là hình ảnh thật, mặt trời của thiên nhiên vũ trụ mang lại ánh sáng sự sống cho muôn loài. mặt trời (2) nói về Bác mang ý nghĩa ẩn dụ: so sánh ngầm Bác với mặt trời, ca ngợi sự vĩ đại, công lao trời biển của Bác đối với dân tộc. Bác cũng như vầng mặt trời soi đường chỉ lối cho dân tộc, đem lại cuộc sống ấm no hạnh phúc cho nhân dân
GV: Như vậy mặt trời (2) vừa nói lên sự vĩ đại của Bác, vừa nói lên sự tôn kính của nhân dân, mọi người đối với Bác. 
? Tại sao ví Bác như mặt trời? ( mặt trời đem lại sự sống cho con người)
- Liên hệ một số hình ảnh ẩn dụ được dùng trong thơ ca 
 + Từ ấy – Tố Hữu
 + Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ – Nguyễn Khoa Điềm.
GV: Yêu cầu học sinh quan sát trên máy chiếu hình dòng người và bình
- GV: Mặc dù Bác đã mất nhưng trong lòng mọi người vẫn bộc lộ niềm tiếc thương vô hạn. 
? Có chi tiết mới lạ miêu tả đoàn người vào lăng viếng Bác đó là chi tiết nào?
Ngày ngày dòng người...thương nhớ
Kết tràng hoa... bảy mươi chín
? Trong hai câu thơ trên, tác giả đã sử dụng nghệ thuật nào? Qua đó, tác giả muốn thể hiện điều gì?
- Nghệ thuật ẩn dụ: tràng hoa (dòng người vào lăng viếng Bác), bảy chín mùa xuân (bảy mươi chín tuổi).
- Câu thứ hai mang ý nghĩa ẩn dụ: Những dòng người nặng trĩu nhớ thương đang lặng lẽ nối nhau vào lăng viếng Bác, tạo hình tượng một vòng hoa lớn dâng lên Bác. Nhà thơ bộc lộ lòng thành kính đối với Bác.
- Đọc khổ thơ thứ ba.
? Lăng là nơi đặt thi hài của người quá cố, nhưng người con thăm lăng Bác lại có một hình dung như thế nào về Bác?
- HS đọc 2 câu thơ:
 Bác nằm trong giấc ngủ bình yên
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền
à Không gian yên tĩnh, ánh sáng dịu nhẹ, trong trẻo.
? Giấc ngủ bình yên của Bác là giấc ngủ như thế nào?
=> Bác đang trong giấc ngủ yênà giấc ngủ thanh bình và vĩnh hằng của một con người đã cống hiến trọn đời cho cuộc sống bình yên của nhân dân, đất nước.
GV: Di hài Bác được đặt trong quan tài thủy tinh dưới nguồn sáng xanh nhân tạo không gian và thời gian như ngưng đọng trước một hình ảnh có tính vĩnh hằng. Nhà thơ cảm nhận như Bác chỉ đang ngủ “giấc ngủ bình yên”. Đó cũng là ấn tượng thực của mọi người khi vào thăm Bác.
- Hình ảnh “vầng trăng” là một liên tưởng độc đáo, bất ngờ của nhà thơ, Bác đức độ dịu hiền như 1 tiên ông. Đồng thời lại gợi nghĩ đến những vần thơ tràn đầy ánh trăng của người.
? Trong lời thơ tiếp theo xuất hiện một hình ảnh ẩn dụ. Đó là hình ảnh nào?
- Hình ảnh “trời xanh”. Bầu trời xanh là hình ảnh thiên nhiên lớn lao, vĩnh hằng. Bác ra đi nhưng vẫn còn mãi với non sông đất nước, vẫn biết Bác trường tồn, bất tử như trời xanh còn mãi mãi (như Tố Hữu viết “Bác sống như trời đất của ta”) Dù biết như thế nhưng nhà thơ không thể không đau xót trước sự ra đi của Người. Không nén nổi cảm xúc. 
? Vậy cảm xúc của tác giả lúc này như thế nào? Thể hiện qua câu thơ nào?
- Mà sao nghe nhói ở trong tim!
? Từ nào trong lời thơ “mà sao nghe nhói ở trong tim” có sức biểu cảm lớn? 
Gợi ý: từ“nhói” nghĩa là gì? tác giả bộc lộ cảm xúc như thế nào?
- “Nhói”: Đau đột ngột, quặn thắt=> Đây là nỗi đau tinh thần, tác giả tự cảm nhận nỗi đau mất mát trong đáy sâu tâm hồn mình về sự ra đi của Bác.
- GV liên hệ: Những ngày Bác mất, cả nước khóc thương, trời mưa “Suốt mấy hôm rày đau tiễn đưa
 Người tuôn nước mắt trời tuôn mưa” – Tố Hữu.
? Vậy là học sinh đang ngồi trên ghế nhà trường để học tập theo tấm gương của Bác em sẽ làm gì?
HS: Áp dụng kĩ năng sống của bản thân trả lời, lớp nhận xét, bổ sung.
- Yêu cầu HS đọc lại khổ thơ cuối.
? Cùng với “nước mắt dâng trào” khi rời lăng, người con đã nguyện ước những điều gì?
- Muốn làm : con chim, đóa hoa, cây tre 
-> Muốn được gần Bác, chăm sóc Bác
? Tác giả sử dụng nghệ thuật gì và nhận xét về cách ngắt nhịp ở khổ cuối? Những ước muốn đó thể hiện tình cảm đối với Bác như thế nào?
=> Điệp ngữ “muốn làm” nhấn mạnh ý thơ thiết tha, chân thành, giọng thơ sâu lắng, bồi hồi. Ba hình ảnh ẩn dụ: chim, hoa, tre thể hiện những niềm ước muốn, những tình cảm thành kính, thiêng liêng. Nhân dân Việt Nam mong muốn được ở bên Bác, canh giấc ngủ cho Người.
? Cách ngắt nhịp ở cuối bài có gì đặc biệt, qua đó diễn tả điều gì?
- HS phát hiện nhịp 4/4 dồn dập, nghệ thuật điệp ngữ.
Ò Diễn tả tâm trạng lưu luyến của nhà thơ muốn được ở mãi bên Bác. Nhưng tác giả biết rằng đễn lúc phải trở về miền Nam và chỉ có thể gửi tấm lòng mình bằng cách hóa thân vào làm con chim cất tiếng hót, bông hoa tỏa hương và hơn hết là làm cây tre nhập vào hàng tre bát ngát
? Hình ảnh “hàng tre” được lặp lại ở cuối thơ có tạo nên kết cấu đầu cuối tương ứng nhưng lại được bổ sung thêm một phương diện ý nghĩa đó là gì ?
- Phát triển tư tưởng trung hiếu thời phong kiến “tận trung với nước, tận hiếu với dân”.
- Bổ sung: trung hiếu là trung thành với Đảng, với cách mạng, nguyện đi theo con đường mà Bác đã lựa chọn.
- Qua bốn khổ thơ khá cô đọng, nhà thơ đã thể hiện được những niềm xúc động của mình khi vào lăng viếng Bác, những tình cảm thành kính, sâu sắc với Bác Hồ.
? Tác giả không muốn rời xa Bác, mỗi chúng ta cũng vậy, nhưng sự thật chúng ta cũng phải chấp nhận. Vậy em sẽ làm gì để đền đáp một phần nhỏ của mình với Bác?
Hoạt động 4: Hướng dẫn HS tổng kết bài.
? Qua bài thơ, tác giả muốn thể hiện điều gì?
- Bài thơ thể hiện tâm trạng xúc động, tấm lòng thành kính biết ơn sâu sắc của tác giả khi vào lăng viếng Bác.
? Bài thơ sử dụng những nghệ thuật gì đặc sắc? 
HS thảo luận nhóm đôi nhận xét giọng điệu bài thơ, thể thơ, hình ảnh thơ, hình ảnh ẩn dụ).
- Giọng thơ phù hợp với nội dung tình cảm : trang nghiêm, sâu lắng, vừa tha thiết đau xót tự hào.
- Hình ảnh thơ có nhiều sáng tạo kết hợp hình ảnh thực với hình ảnh ẩn dụ biểu tượng vừa quen thuộc vừa gẫn gũi vừa sâu sắc, có ý nghĩa khái quát và giá trị biểu cảm.
Khái quát và gọi HS đọc ghi nhớ SGK.
?Em thích nhất khổ thơ nào trong bài. Vì sao?
- Giaó viên Hát một đoạn bài hát đã phổ nhạc từ bài thơ trên cho HS nghe.
Hoạt đông 5: Hướng dẫn luyện tập
I. TÌM HIỂU CHÚ THÍCH
1. Tác giả 
- Viễn Phương (1928- 2005), tên thật Phan Thanh Viễn quê ở An Giang
- Thơ ông thường nhỏ nhẹ, giàu tình cảm và đậm chất thơ mộng.
2. Văn bản
- Viếng Lăng Bác được sáng tác năm 1976 trong tập thơ Như mây mùa mưa(1978) 
II. ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN
1. Bố cục: gồm ba phần
a. Khung cảnh lăng Bác qua cảm xúc của tác giả:
- Con - Bác
Ž Cách xưng hô gần gũi, thể hiện lòng thành kính và cảm giác vui sướng khi được ra thăm lăng Bác.
Đã thấy ..... hàngtre..
Ôi! Hàng tre.. Việt Nam
Ž Nghệ thuật ẩn dụ, tượng trưng độc đáo, tre là biểu tượng của sức sống bền bỉ, kiên cường, bất khuất của dân tộc Việt Nam.
b. Hình ảnh Bác Hồ qua cảm xúc của tác giả:
 Ngày ngày mặt trời... trên lăng 
Thấy một mặt trời... rất đỏ
=> Hình ảnh ẩn dụ: ca ngợi sự vĩ đại, công lao trời biển của Bác, vừa thể hiện niềm tôn kính đối với Bác. 
Ngày ngày dòng người...
Kết tràng hoa... bảy mươi chín
Ž Nghệ thuật ẩn dụ, lòng thành kính của nhân dân đối với Bác.
Vẫn biết trời xanh...
Ž Hình ảnh ẩn dụ so sánh gợi sự lớn lao, vĩnh hằng.
Mà sao nghe nhói ở trong tim!
Ž Sự xúc động, đau đớn xót xa, tiếc thương khôn nguôi trước sự ra đi của Bác.
c. Tâm trạng của tác giả khi rời lăng:
Muốn làm: 
- con chim...
- đóa hoa... 
- cây tre...
Ž Nghệ thuật: điệp ngữ, nhịp thơ dồn dập, thể hiện những nguyện ước chân thành, giản dị và tình cảm lưu luyến nhớ thương, biết ơn sâu sắc của nhà thơ nói riêng và của dân tộc ta nói chung đối với Bác.
IV. Tổng kết
*Ghi nhớ : SGK - 60
III. LUYỆN TẬP
4- Củng cố: 
GV khái quát: nhắc lại nghệ thuật, nội dung
- Gọi 1 hs đọc diễn cảm bài
 ?Em đã làm gì để thể hiện lòng kính yêu Bác?
 ?Theo em vì sao bài thơ Viếng lăng Bác được phổ nhạc?
(Tình cảm trong bài thơ cao quý, tha thiết, chân thành, lắng đọng và nói lên được tình cảm của nhiều người đối với Bác)
- Mở băng hoặc gv hát minh hoạ bài hát được nhạc sĩ Hoàng Hiệp phổ nhạc
5. Hướng dẫn tự học
- Học thuộc lòng bài thơ.
- Làm bài tập phần Luyện tập
- Phân tích, cảm thụ những hình ảnh đẹp trong bài thơ.
Bổ sung
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...