Giáo án Ngữ văn Lớp 8 - Tiết 13: Các phương châm hội thoại (Tiếp theo) - Năm học 2012-2013

Tuần :3 Ngày soạn: 09/09/2012
Tiết PPCT: 13 Ngày dạy: 11/09/2012
CÁC PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI (tt)
A. MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT:
- Hiểu được quan hệ giữa các phương châm hội thoại với tình huống giao tiếp
- Đánh giá được hiệu quả diễn đạt ở những trường hợp tuân thủ hoặc không tuân thủ các phương châm hội thoại trong những tình huống giao tiếp cụ thể
B. TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KỸ NĂNG, THÁI ĐỘ:
1. Kiến thức: - Mối quan hệ giữa các phương châm hội thoại với tình huống giao tiếp
 - Những trường hợp không tuân thủ phương châm hội thoại
2. Kỹ năng: - Lựa chọn đúng phương châm hội thoại trong quá trình giao tiếp
 - Hiểu đúng nguyên nhân của việc không tuân thủ phương châm hội thoại 
3. Thái độ : - Hiểu được những phương châm hội thoại không phải là những quy định bắt buộc trong mọi tình huống giao tiếp; vì nhiều lý do khác nhau, các phương châm hội thoại có khi không được tuân thủ.
C. PHƯƠNG PHÁP: Vấn đáp, giải thích, thảo luận 
D.TIẾN TRÌNH DẠY HỌC:
1. Ổn định lớp: Kiểm diện HS 9A1: Sĩ số Vắng: (P:..; KP:..)
 2. Kiểm tra bài cũ: 1. Thế nào là phương châm quan hệ, phương châm cách thức, phương châm lịch sự trong hội thoại? Cho ví dụ?
2. Trong các ví dụ dưới đây, ví dụ nào liên quan đến phương châm quan hệ, phương châm cách thức, phương châm lịch sự, phương châm về chất, phương châm về lượng?
- Nhân tiện đây tôi xin hỏi -> phương châm quan hệ (người nói muốn hỏi một vấn đề không thuộc đề tài đang trao đổi)
- Biết anh không vui nhưng tôi cũng phải thành thật mà nói là ý tưởng của anh chưa được hay lắm-> phương châm lịch sự
- Đừng nói leo , nói hớt -> phương châm lịch sự
- Đánh trống lảng -> phương châm quan hệ ( cố ý tránh né vấn đề người đối thoại muốn trao đổi)
- Nói có sách, mách có chứng 
- Hình như là, theo tôi nghĩ, tôi tin rằng, nếu tôi không lầm thì, tôi nghe nói..-> Phương châm về chất ( người nói có ý thức tôn trọng phương châm về chất, người nói tin rằng điều mình đưa ra là đúng nhưng chưa có hoặc chưa kiểm tra được nên phải dùng từ ngữ chêm xen như vậy)
- Như tôi đã trình bày, như mọi người đều biết -> tôn trọng phương châm về lượng (không nhắc lại điều đã trình bày)
- Ăn ốc nói mò; Nói đơm nói đặt; Hứa hưu hứa vượn -> Phương châm về chất
 3. Bài mới: Trong giao tiếp, để đạt hiệu quả cao thì việc vận dụng các phương châm hội thoại cần phù hợp với tình huống giao tiếp. Tuy nhiên, vẫn có một số trường hợp vì lí do nào đó mà người nói, người viết không tuân thủ phương châm hội thoại 
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS
NỘI DUNG BÀI DẠY
TÌM HIỂU CHUNG: 
* Ví dụ 1: HS đọc Truyện cười “Chào hỏi” (SGK/36).
GV: Nhân vật chàng rể có tuân thủ đúng phương châm lịch sự không? Vì sao ?
GV: Thử tìm những tình huống khác mà lời hỏi thăm như trên được dùng một cách thích hợp, bảo đảm tuân thủ phương châm lịch sự.
GV lấy VD Bạn A lâu không về quê chơi. Hôm nay A được mẹ cho về thăm quê, A gặp bác B, lễ phép chào: 
- Cháu chào bác ạ! Dạo này bác và gia đình có khoẻ không ạ? Cháu thấy bác hình như gầy hơn dạo trước, bác làm việc vất vả lắm phải không ạ? (Bạn A và bác B có quan hệ họ hàng).
GV: Vì sao ở truyện cười lời hỏi thăm đó không phù hợp, nhưng ở tình huống trên lại phù hợp?
GV: Qua trên, em rút ra được bài học gì trong giao tiếp?
GV: Đọc lại các ví dụ, cho biết trong những tình huống nào phương châm hội thoại không được tuân thủ?
Ví dụ 2/37 HS đọc đoạn đối thoại 
GV: Câu trả lời của Ba có đáp ứng nhu cầu thông tin đúng như An mong muốn hay không?
GV: Phươngchâm hội thoại nào đã không được tuân thủ trong câu trả lời của Ba? Vì sao lại như vậy?
GV:Chỉ ra những tình huống tương tự trong cuộc sống 
HS: Ví dụ: 
- Bạn có biết nhà thầy hiệu trưởng trường THCS ĐạLong ở đâu không?
- Nhà thầy ở huyện Đam Rông chứ còn ở đâu nữa
Ví dụ 3/37 : Bác sỹ nói với một người mắc bệnh nan y 
GV: Phương châm hội thoại nào có thể không được tuân thủ? Vì sao bác sỹ phải làm như vậy?
GV: Nêu thêm tình huống tương tự trong cuộc sống?
(Chiến sĩ rơi vào tay địch, không thể vì tuân thủ phương châm về chất mà khai thật hết đồng đội, bí mật đơn vị của mình)
GV phân tích VD4: Tiền bạc chỉ là tiền bạc -> Chỉ là phương tiện, không phải là mục đích cuối cùng của con người. Răn dạy chúng ta không nên chạy theo chạy theo tiền bạc mà quên đi nhiều thứ thiêng liêng khác trong cuộc sống (tình cảm, hạnh phúc..)
Các vd tương tự: Nó là nó. Chiến tranh là chiến tranh. Nó là con của bố nó mà
GV: Qua ví dụ trên, em hãy cho biết nguyên nhân của việc không tuân thủ phương châm hội thoại ở đây là gì?
LUYỆN TẬP: 
Bài 1: Một học sinh đọc yêu cầu bài tập.
GV hướng dẫn học sinh làm bài
Bài 2: HS thảo luận theo cặp – 3 phút
- Trình bày trước lớp.
- Học sinh khác nhận xét.
- Giáo viên đánh giá.
HƯỚNG DẪN TỰ HỌC: 
GV gợi ý qua truyện cười hoặc truyện dân gian
Trong giờ Vật lí, thầy giáo hỏi một học sinh đang nhìn ra cửa sổ
- Em cho thầy biết sóng là gì?
Học sinh trả lời:
- Thưa thầy, “Sóng” là bài thơ của Xuân Quỳnh
a/ Theo em người học sinh đó trả lời có đúng yêu cầu hay không ? Giải Thích?
b/ Cuộc hội thoại có thành công không?
- Soạn bài : “Chuyện người con gái Nam Xương”: sau bài viết 1 tiết
I.TÌM HIỂU CHUNG:
1. Quan hệ giữa phương châm hội thoại với tình huống giao tiếp:
*Ví dụ 1/36 Truyện cười: Chào hỏi
- Chàng rể đã tuân thủ phương châm lịch sự vì đã chào hỏi theo đúng lời người nhà dặn. Nhưng sự hỏi han không đúng lúc, bất tiện cho người được hỏi
Ghi nhớ 1 : SGK/37
2. Những trường hợp không tuân thủ phương châm hội thoại:
- Phương châm lịch sự là tuân thủ phương châm hội thoại
* Ví dụ 2/37
- Câu trả lời không cung cấp đủ thông tin
-> Phương châm về lượng không được tuân thủ
- Khoảng đầu thế kỉ : Ba không tin vào câu trả lời của mình
-> Tuân thủ phương châm về chất
* Ví dụ 3/37
- Phương châm về chất không được tuân thủ vì tránh cho bệnh nhân sự bi quan, tạo cho họ niềm tin. Nói dối là nhân đạo
* Ví dụ 4/37 : Tiền bạc chỉ là tiền bạc 
+ Nghĩa tường mình: không tuân thủ phương châm về lượng (không cho người nghe thêm một thông tin nào). 
+ Nghĩa hàm ý: có nội dung vẫn đảm bảo phương châm về lượng.
Ghi nhớ 2: SGK/37 
II. LUYỆN TẬP 
1-Bài tập 1 (SGK/38)
- Ông bố không tuân thủ phương châm châm cách thức, vì một đứa bé 5 tuổi không thể nhận biết được “Tuyển tập” để nhờ đó mà tìm được quả bóng. Cách nói của ông bố với cậu bé là không rõ (Đối với người khác thì có thể đây là câu nói có thông tin rất rõ ràng).
2-Bài tập 2 (SGK/38)
- Thái độ và lời nói của chân, tay, tai, mắt, miệng đã vi phạm phương châm lịch sự vì đã xồng xộc vào nhà lão Miệng mà không chào hỏi và còn nói với chủ nhà những lời lẽ giận dữ, nặng nề
III. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC
 * Bài cũ : Tìm trong truyện dân gian một số ví dụ về việc vận dụng hoặc vi phạm phương châm hội thoại trong các tình huống cụ thể và rút ra nhận xét của bản thân
* Chuẩn bị bài tiết sau: Viết bài Tập làm văn số 1.
Lưu ý: Ôn tập văn thuyết minh và các kĩ năng đưa yếu tố miêu tả và biện pháp nghệ thuật vào bài viết.
E. RÚT KINH NGHIỆM:
................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
*******************************