Giáo án Ngữ Văn Lớp 6 - Tiết 77: Sông nước Cà Mau (Trích Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi) - Năm học 2011-2012

Ngày soạn: 2/1/2012
Ngày giảng: 5/1/2012 dạy lớp 6B
6/1/2012 dạy lớp 6A
 Tiết 77. Văn bản:
 SÔNG NƯỚC CÀ MAU
 (Trích Đất rừng phương Nam) Đoàn Giỏi 
I. Mục tiêu bài dạy: 
1. Kiến thức: Giúp học sinh: Cảm nhận được sự phong phú và độc đáo của cảnh thiên nhiên sông nước vùng Cà Mau. Nắm được nghệ thuật miêu tả cảnh sông nước trong bài văn của tác giả.
2. Kĩ năng: Rèn kĩ năng đọc, hiểu văn bản truyện hiện đại. 
3. Thái độ: Yêu thiên nhiên, yêu lao động.
II. Chuẩn bị của Gv và Hs:
1. Giáo viên: Nghiên cứu kĩ SGK, SGV; soạn giáo án.
2. Học sinh: Học bài cũ, đọc và chuẩn bị bài mới theo yêu cầu của giáo viên (trả lời câu hỏi trong SGK).
III. Tiến trình bài dạy:
1. Kiểm tra bài cũ: (5 phút) 
a. Câu hỏi: Kể tóm tắt văn bản Bài học đường đời đầu tiên? Cho biết bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn đó là gì?
b. Đáp án - Biểu điểm:
(5 điểm) - Học sinh kể tóm tắt theo yêu cầu: Dế Mèn chóng lớn trở thành chàng dế thanh niên cường tráng, tính nết kiêu ngạo, điệu bộ ngông nghênh, không coi ai ra gì, hay bắt nạt những kẻ yếu hơn mình. Một lần Dế Mèn đã trêu chị Cốc khiến Dế Choắt chết oan. Từ đó, Dế Mèn tỉnh ngộ và rút ra bài học đường đời đầu tiên cho mình.
	(5 điểm) - Bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn đó là: Bài học về thói kiêu căng, bài học về tình thân ái. (Kẻ kiêu căng có thể làm hại người khác khiến phải ân hận suốt đời, đó là bài học về thói kiêu căng; Nên biết sống đoàn kết với mọi người, đó là bài học về tình than ái) Đây là hai bài học về cách sống để trở thành người tốt từ câu chuyện của Dế Mèn. 
2. Dạy bài mới:
 * Giới thiệu bài: Đất rừng phương Nam, một truyện dài nổi tiếng của Đoàn Giỏi đã được chuyển thể thành bộ phim dài tập, nói về lòng yêu nước của những người dân sống trên vùng đất mũi, vùng đất trù phú và giàu đẹp của Tổ quốc. Với nghệ thuật miêu tả, tài quan sát của tác giả sẽ giúp chúng ta thấy được vẻ đẹp của một vùng quê giàu chất Nam Bộ qua đoạn trích của tác phẩm Đất rừng phương Nam, với tựa đề: Sông nước Cà Mau.
Hoạt động của Gv và Hs
Ghi bảng
Hs
?
Hs
Gv
Gv
Gv
Hs
Hs
Gv
?
Hs
?
Hs
?
Hs
Gv
?
?
Hs
?
Hs
?
Hs
Gv
Hs
?
?
Hs
?
Hs
Gv
?
?
Hs
?
Hs
Gv
?
Hs
?
Hs
Gv
?
Hs
?
Hs
Gv
?
Hs
Gv
?
Hs
Gv
- Đọc chú thích * (SGK,T.10).
* Nêu những hiểu biết của em về tác giả Đoàn Giỏi và bài văn Sông nước Cà Mau?
- Trình bày theo yêu cầu.
Š Bổ sung:
- Đoàn Giỏi (1925 - 1989), quê ở Tỉnh Tiền Giang, viết văn từ thời kì kháng chiến chống Pháp (1946 - 1954). Tác phẩm của Đoàn Giỏi thường viết về cuộc sống, thiên nhiên và con người Nam Bộ. Bài văn Sông nước Cà Mau trích từ chương XVIII truyện Đất rừng phương Nam của tác giả. 
- Đất rừng phương Nam là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất của văn học thiếu nhi nước ta. Từ khi ra mắt bạn đọc (1957) nó đã có sức hấp dẫn lâu bền với nhiều thế hệ bạn đọc nhỏ tuổi cho đến tận ngày nay.
- Tác phẩm đã được in lại nhiều lần, được dựng thành phim khá thành công.
- Hướng dẫn đọc: Đây là một bài văn miêu tả cảnh quan vùng sông nước, ta cần đọc to, rõ ràng, ngắt nghỉ đúng dấu câu, nhấn giọng ở những từ ngữ miêu tả: Đoạn đầu tiết tấu chậm, giọng miên man, đều đều, về sau tiết tấu nhanh dần; tả chợ, đọc giọng vui, linh hoạt.
- Đọc mẫu 1 đoạn, từ đầu Š “lặng lẽ một màu xanh đơn điệu”.
- Đọc đoạn tiếp theo Š “ẩn hiện trong sương mù và khói sóng ban mai”.
- Đọc đoạn còn lại.
- Theo dõi, uốn nắn cách cách đọc cho học sinh 
* Theo em, bài văn miêu tả cảnh gì? Theo trình tự như thế nào?
- Tuy là văn bản trích từ một tác phẩm truyện, nhưng bài văn này có thể xem là một bài văn miêu tả khá hoàn hảo về cảnh quan sông nước Cà mau - vùng cực nam của Tổ quốc.
- Trình tự miêu tả trong bài văn là đi từ những ấn tượng chung về thiên nhiên vùng đất Cà mau, rồi tập chung miêu tả và thuyết minh về các kênh rạch, sông ngòi với cảnh vật hai bên bờ, cuối cùng là tả cảnh chợ Năm Căn họp ngay trên mặt sông.
Š Trình tự văn bản, đi từ khái quát đến cụ thể.
* Theo em, câu chuyện được kể theo ngôi thứ mấy? Ngôi kể đó có tác dụng gì?
- Câu chuyện được kể theo ngôi thứ nhất. Nhân vật “tôi” trực tiếp quan sát cảnh sông nước Cà Mau từ trên con thuyền và trực tiếp miêu tả.
- Cách quan sát và cảm thụ trực tiếp đó khiến cảnh sông nước Cà Mau lần lượt hiện lên một cách sinh động, Người miêu tả có thể trực tiếp bộc lộ khả năng quan sát, so sánh, liên tưởng, cảm xúc,...
- Ta thấy ở đây, tác giả đã vận dụng những hiểu biết tường tận của mình về địa lí, ngôn ngữ địa phương để đưa vào bài văn đoạn thuyết minh, giải thích địa danh, cách đặt tên các con sông, dòng kênh, làm phong phú thêm hiểu biết cho người đọc (ở đây.... nghĩa là “nước đen”).
* Dựa vào nội dung, trình tự miêu tả, xác định bố cục của bài văn? Nội dung chính của từng phần?
- Văn bản chia thành 3 phần:
1. Từ đầu Š “lặng lẽ một màu xanh đơn điệu”: Những ấn tượng chung ban đầu về thiên nhiên vùng đất Cà Mau.
2. Tiếp từ “Từ khi qua Trà Là, Cái Keo...” Š “ẩn hiện trong sương mù và khói sóng ban mai”: Cảnh kênh rạch, sông ngòi Cà Mau 
3. Phần văn bản còn lại: Cảnh chợ Năm Căn.
- Chuyển: Để giúp các em cảm nhận được vẻ đẹp của sông nước Cà mau qua quan sát và nghệ thuật miêu tả của Đoàn Giỏi, chúng ta cùng tìm hiểu cụ thể trong phần phân tích văn bản Š
* Đọc thầm đoạn đầu của văn bản và nhắc lại nội dung chính của đoạn? Š
* Tìm những chi tiết miêu tả cảnh quan thiên nhiên vùng Cà Mau trong ấn tượng ban đầu của tác giả?
- [..] Sông ngòi, kênh rạch bủa giăng chi chít như mạng nhện. Trên thì trời xanh, dưới thì nước xanh, chung quanh mình cũng toàn màu xanh cây lá. Tiếng rì rào bất tận của những khu rừng xanh [...] cùng tiếng sóng rì rào từ biển Đông và vịnh Thái Lan ngày đêm không ngớt vọng về trong hơi gió muối.
* Em có nhận xét gì về cách miêu tả cảnh của tác giả qua những chi tiết trên?
- Cảnh được quan sát, cản nhận qua các giác quan: Thị giác, thính giác, vị giác, đồng thời phối hợp miêu tả xen kẽ sử dụng lối liệt kê, so sánh sát hợp, dùng điệp từ “xanh”, từ láy “rì rào, đơn điệu, triền miên, mòn mỏi, lặng lẽ” có tác dụng gợi âm thanh, hình ảnh, trạng thái, cảm giác cụ thể.
* Em hình dung như thế nào về cảnh sông nước Cà Mau qua ấn tượng ban đầu của tác giả?
- Rất nhiều sông ngòi, cây cối, phủ kín màu xanh. Một thiên nhiên còn nguyên sơ đầy hấp dẫn và bí ẩn.
- Khái quát nội dung Š 
- Đọc đoạn hai, từ “Từ khi qua Trà Là, Cái Keo...” “ẩn hiện trong sương mù và khói sóng ban mai”.
* Nội dung chính của đoạn này là gì? Š
* Những kênh rạch nào được nói đến trong đoạn văn? Vì sao lại có tên gọi như vậy?
[...] ở đây người ta gọi tên đất, tên sông[...] theo đặc điểm riêng biệt của nó [...] chẳng hạn như gọi rạch Mái Giầm, vì hai bên bờ rạch mọc toàn những cây mái giầm, cong tròn, xốp nhẹ [...]; gọi là kênh Bọ Mắt vì ở đó tụ tập không biết cơ nam nào là bọ mắt đen như hạt vừng [...]; gọi kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía [...] (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon). Còn như xã Năm Căn thì nghe nói ngày xưa trên bờ sông chỉ độc có một cái lán Năm Căn [...], cũng như Cà Mau là nói trại đi theo chữ “tức khơ mâu”, tiếng Miên nghĩa là “nước đen”.
* Em có nhận xét gì về cách đặt tên các địa danh vùng sông nước Cà mau? Cách đặt tên đó gợi ra đặc điểm gì về thiên nhiên và cuộc sống Cà Mau? 
- Cách đặt tên các địa danh theo lối dân gian, dân dã, mộc mạc.
- Qua những địa danh đó gợi lên sự phong phú, đa dạng; hoang sơ của thiên nhiên gắn bó với cuộc sống lao động của con người.
- Khái quát nội dung Š 
- Ở đoạn sau, tác giả tập trung miêu tả con sông Năm Căn và rừng đước. Mời các em cùng hiểu hình ảnh dòng sông Năm Căn đó Š
* Hình ảnh dòng sông và rừng đước Năm Căn được miêu tả bằng những chi tiết nổi bật nào?
 - Dòng sông Năm Căn mênh mông nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác, cá nước bơi hàng đàn đen trũi nhô lên, ngụp xuống như người bơi ếch giữa những đầu sóng trắng.
 - Rừng đước dựng lên cao ngất như hai dãy trường thành vô tận. Cây đước mọc dài theo bãi [...] ngọn bằng tăm tắp, lớp này chồng lên lớp kia ôm lấy dòng sông, đắp từng bậc màu xanh [...]
* Theo em, cách tả cảnh ở đây có gì độc đáo? Cách miêu tả đó có tác dụng gì?
- Tả trực tiếp bằng thị giác (nhìn thấy bằng quan sát), thính giác (nghe thấy âm thanh); dùng nhiều so sánh: (nước...như thác; cá... như người bơi ếch; rừng đước... như hai dãy trường thành). Và một loạt tính từ miêu tả.
- Với cách miêu tả đó có tác dụng khiến cho cảnh vật hiện lên cụ thể, sinh động, người đọc, dễ hình dung được cảnh vật như thế nào. Cụ thể như khi miêu tả rừng đước, tác giả đã vẽ lên hình ảnh rừng đước với màu sắc ở ba mức độ khác nhau: màu xanh lá mạ; màu xanh rêu; màu xanh chai lọ Š Ta hình dung được các lớp cây nối tiếp nhau hai bên bờ sông được miêu tả theo mức độ: Từ non đến già.
* Trong câu “Thuyền chúng tôi chèo thoát qua kênh Bọ Mắt, đổ ra con sông Cửa lớn, xuôi về Năm Căn” có những động từ nào chỉ cùng một hoạt động của con thuyền? Thử thay đổi trình tự các động từ, cụm động từ đó trong câu, từ đó em có nhận xét gì về cách dùng từ của tác giả?
- Các động từ, cụm động từ trong câu: Thoát ra, đổ ra, xuôi về không thể thay đổi trình tự của chúng trong câu, vì nếu đổi sẽ làm sai lệch nội dung, đặc biệt là sự diễn tả trạng thái hoạt động của con thuyền trong mỗi khung cảnh: Khi thoát ra nơi khó khăn nguy hiểm...đổ ra... con thuyền từ con kênh nhỏ ra dòng sông lớn, xuôi về theo dòng sông êm ả.
- Có thể nói tác giả đã sử dụng từ ngữ miêu tả rất chính xác và có sự lựa chọn tinh tế.
* Đoạn tả dòng sông và rừng đước Năm Căn đã tạo nên một thiên nhiên như thế nào trong tưởng tượng của em?
- Thiên nhiên mang vẻ đẹp hùng vĩ, nên thơ, trù phú.
- Cà Mau không chỉ độc đáo ở cảnh thiên nhiên sông nước mà còn hấp dẫn ở cảnh sinh hoạt cộng đồng nơi chợ búa. Điều đó được phản ánh đầy đủ trong cảnh sắc chợ Năm Căn. Mời các em cùng tìm hiểu trong phần cuối của văn bản. Š
* Quang cảnh chợ Năm Căn hiện lên qua những chi tiết điển hình nào?
- Chợ Năm Căn nằm sát bên bờ sông ồn ào, đông vui, tấp nập [...] với những túp lều lá thô sơ kiểu cổ xưa nằm bên cạnh những ngôi nhà gạch văn minh hai tầng, những đống gỗ cao như núi chất dựa bờ, những cột đáy, thuyền chài, thuyền lưới, thuyền buôn dập dềnh trên sóng.
- Những bến vận hà nhộn nhịp dọc dài theo bờ sông, những lò than, hầm gỗ đước[...] những ngôi nhà bè ban đêm ánh đèn chiếu rực như những khu phố nổi[...]
- Những người con gái Hoa Kiều bán hàng xởi lởi, những người Chà Châu giang bán vải, những bà cụ già người Miên bán rượu, với đủ giọng nói líu lô, đủ kiểu ăn mặc sặc sỡ.
* Giới thiệu cảnh chợ Năm có gì khác so với việc miêu tả cảnh ở hai đoạn trước?
- Ở các đoạn trước, tác giả chú trọng đến miêu tả. Ở đoạn này, tác giả vẫn tiếp tục miêu tả song chú trọng đến kể chuyện hơn, tác giả liệt kê hàng loạt các chi tiết về chợ Năm Căn: Những nhà, những lều, những bến, những lò, những ngôi nhà bè, những người con gái, những bà cụ,...
Š Qua đó ta thấy được cảnh chợ Năm Căn vừa quen thuộc vừa lạ lùng: 
 + Quen thuộc: Giống các chợ kề biển vùng Nam bộ, lều là nằm cạnh nhà tầng; gỗ chất thành đống, rất nhiều thuyền trên bến.
 + Lạ lùng: Nhiều bến, nhiều lò than hầm gỗ đước; nhà bè như những khu phố nổi, như chợ nổi trên sông; bán đủ thứ, nhiều dân tộc.
* Cách giới thiệu của tác giả có sức gợi cho người đọc hình dung như thế nào về chợ Năm Căn?
- Trình bày.
- Khái quát, và chốt nội dung.
* Nêu những nét nổi bật về nghệ thuật và nội dung của văn bản?
- Trình bày.
- Nhận xét, khái quát, và chốt nội dung.
- Đọc ghi nhớ (SGK,T. 23).
I. Đọc và tìm hiểu chung. (11 phút)
 1. Tác giả, tác phẩm:
 - Đoàn Giỏi (1925 - 1989), quê ở Tỉnh Tiền Giang, viết văn từ thời kì kháng chiến chống Pháp (1946 - 1954). Tác phẩm của ông thường viết về cuộc sống, thiên nhiên và con người Nam Bộ. 
 - Bài văn Sông nước Cà Mau trích từ chương XVIII truyện Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi. 
 2. Đọc văn bản:
3. Bố cục: 3 phần.
II. Phân tích văn bản.
(23 phút)
 1. Ấn tượng ban đầu về toàn cảnh sông nước Cà Mau:
 - Một thiên nhiên còn nguyên sơ đầy hấp dẫn và bí ẩn với không gian rộng lớn, sông ngòi chằng chịt bao trùm trong màu xanh cùng những âm thanh bất tận.
 2. Cảnh kênh rạch, sông ngòi Cà Mau:
 a) Cảnh tượng các kênh rạch vùng Cà mau:
 Thiên nhiên Cà Mau phong phú, đa dạng, hoang sơ gắn bó với cuộc sống lao động của con người.
 b) Hình ảnh dòng sông Năm Căn:
 Thiên nhiên Năm Căn mang vẻ đẹp hùng vĩ, nên thơ và trù phú.
 3. Cảnh sắc chợ Năm Căn:
 Chợ Năm Căn trù phú, đông vui, tấp nập, độc đáo và hấp dẫn.
III. Tổng kết ghi nhớ.
(3 phút)
 - Nghệ thuật miêu tả đặc sắc, độc đáo, kết hợp nhiều biện pháp tu từ qua cảm nhận trực tiếp kết hợp với vốn hiểu biết phong phú của nhà văn.
- Nội dung: Cảnh sông nước Cà Mau có vẻ đẹp hùng vĩ, đầy sức sống hoang dã. Chợ Năm Căn là hình ảnh cuộc sống tấp nập, trù phú, độc đáo ở vùng đất tận cùng phía nam Tổ quốc.
* Ghi nhớ:
(SGK,T.23)
3. Củng cố: (2 phút)
- Hs nhắc lại nội dung bài học 1 lần.
- Gv nhận xét, bổ xung.
4. Hướng dẫn học bài ở nhà. (1 phút)
- Về nhà đọc và tóm tắt nội dung văn bản, học thuộc nội dung ghi nhớ (SGK,T.23); tập phân tích lại toàn bộ văn bản.
- Đọc kĩ và chuẩn bị bài tiếng Việt So sánh, tiết sau học.
Rút kinh nghiệm:
- Thời gian dành cho toàn bài và từng hoạt động.........................................
- Nội dung kiến thức....................................................................................
- Phương pháp giảng dạy..............................................................................
- Hình thức tổ chức lớp học..........................................................................
- Thiết bị dạy học.........................................................................................