Giáo án Ngữ văn 7 - Tiết 45: Cảnh khuya - Rằm tháng giêng - Lại Thị Tiền - Năm học 2006-2007

Ngày soạn: 22/11/2006 Văn bản:
Ngày dạy: 23/11/2006 Cảnh khuya
 Rằm tháng giêng ( Nguyên tiêu) 	 Hồ Chí Minh.
 Tiết 45. Đọc - Hiểu văn bản.
A. Mục tiêu cần đạt: Giúp học sinh.
1. Kiến thức: Cảm nhận và phân tích được tình yêu thiên nhiên gắn liền với lòng yêu nước, phong thái ung dung của Hồ Chí Minh biểu hiện trong hai bài thơ.
2. Kỹ năng: Biết được thể thơ và chỉ ra được nét đặc sắc của hai bài thơ.
3.Thái độ: Giáo dục lòng biết ơn, kính yêu Bác Hồ. Học tập phong cách thơ Bác
B. Chuẩn bị.
	- Giáo viên: Soạn bài.
	- HS : Chuẩn bị bài.
C. Tiến trình tổ chức các hoạt động 
Hoạt động1. Kiểm tra bài cũ: 
	- GV kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh.
Hoạt động2: Giới thiệu bài
	 Chủ Tịch Hồ Chí Minh vốn là một con người với tâm hồn nghệ sĩ. Mặc dù người viết : "Ngâm thơ ta vốn không ham ". Mặc dù, hồi đầu kháng chiến chống thực dân Pháp, ở chiến khu Việt Bắc , bận trăm công nghìn việc, nhưng có giữa đôi phút nghỉ ngơi trong đêm khuya thanh vắng nơi rừng sâu, núi thẳm , tình cờ bắt gặp một cảnh đẹp, vẳng nghe một tiếng hát dõi theo một mảnh trăng xa, người lại làm thơ. Hai bài thơ này chính là hai trường hợp hiếm như thế.
 Hoạt động 3: Bài mới
Hoạt động của GV
HĐ của HS
Nội dung cần đạt
- Gọi học sinh đọc chú thích dấu sao.
? Nêu hiểu biết của em về tác giả.
-? Nêu hoàn cảnh sáng tác hai bài thơ.
- GV nêu yêu cầu đọc: Giọng đọc chậm, thanh thản, sâu lắng chú ý nhịp thơ trong từng câu.
- GV đọc 2 bài 1 lần.
- Gọi học sinh đọc- nhận xét.
? Hai bài thơ có điểm gì giống và khác nhau?
? Nhận xét về cách gieo vần của bài thơ?
- Gọi học sinh đọc bài''Cảnh khuya''
- GV đọc hai câu đầu.
- Hai câu thơ đầu miêu tả cảnh gì?
? Bức tranh thiên nhiên được vẽ lên qua những phương diện nào và qua những chi tiết cụ thể nào?
? Thử thay thế " Tiếng hát" bằng từ khác và cho ý kiến nhận xét.
? Nhận xét gì về cách so sánh của Bác trong câu thơ? Giá trị tiêu biểu của nó?
? Qua cách miêu tả đó em cảm nhận được gì về tâm hồn của Bác?
- GV: Người ta thường ví tiếng suối với tiếng hát, tiếng đàn. Nguyễn Trãi đã từng ví tiêng suối như tiếng đàn cầm hay Thế Lữ đã từng viết: " Tiếng hát trong như nước Ngọc tuyền" nhưng tất cả đều tả tiếng suối chưa cụ thể, sinh động như thơ Bác.
- Gọi học sinh đọc câu 2.
? Câu thơ thứ hai nói về vẻ đẹp nào trong bức tranh?
? Điệp từ ''lồng'' được sử dụng trong câu thứ 2 tạo cho bức tranh trăng rừng điều gì?
? Hai câu thơ đầu giúp người đọc cảm nhận được vẻ đẹp của đêm trăng rừng như thế nào?
- GV: Cảnh đêm trăng rừng khuya hiện lên với âm thanh màu sắc hoà quyện vào nhau tạo nên sự gần gũi, trẻ trung,
- Gọi học sinh đọc hai câu cuối.
? Hai câu thơ cuối tập trung miêu tả điều gì?
? Để thể hiện tâm trạng, tác giả đã sử dụng nghệ thuật gì?
? Điệp ngữ ấy góp phần thể hiện tâm trạng của nhà thơ như thế nào?
? Chúng ta hiểu được tâm trạng gì ở Bác qua hai câu thơ cuối? 
- GV: Hai nét tâm trạng ấy thống nhất trong con người Bác thể hiện sự hoà hợp thống nhất giữa nhà thơ và người chiến sĩ trong vị lãnh tụ.
? Nghệ thuật đặc sắc của bài thơ.
? Em cảm nhận được gì qua bài thơ.
? Bài thơ đã kết hợp phát triển biểu cảm và miêu tả như thế nào?
- GV khái quát chuyển ý bài 2.
- Gọi học sinh đọc.
- Gọi học sinh đọc 2 câu đầu.
? Hai câu thơ đầu vẽ ra khung cảnh không gian như thế nào?
? Nghệ thuật đặc sắc ở câu thơ thứ hai là gì?
? Từ ngữ đó đã gợi vẻ đẹp không gian đêm rằm tháng giêng ra sao?
? Cảm xúc nào của tác giả được gợi nên từ cảnh xuân ấy?
- GV: Hai câu đầu mở ra một không gian cao rộng, mênh mông ,tràn đầy ánh sáng và sức sống trong đêm nguyên tiêu. Bầu trời, ánh trăng như không có giới hạn, dòng sông, mặt nước tiếp lẫn và liền với bầu trời. Đây là sông xuân tươi đẹp, trong sáng....
- Gọi học sinh đọc hai câu cuối.
? Đặt trong đề tài thơ kháng chiến của Bác em hiểu như thế nào về chi tiết bàn việc quân?
? Lời thơ " Yên ba thâm sứ đàm quân sự" gợi cho em liên tưởng tới điều gì?
- GV: Đây không phải là cuộc du ngoạn ngắm trăng thông thường đây là những phút nghỉ ngơi hiếm hoi của vị lãnh tụ trên đường về sau hội nghị quan trọng.
? Hai câu thơ cuối cho ta thấy phong thái của Bác như thế nào?
- GV: Qua bài thơ ta thấy trăng trong thơ Bác rất đẹp. Chính vầng trăng ấy thể hiện phong thái ung dung, tâm hồn thanh cao của vị lãnh tụ dân tộc mang cốt cách nghệ sĩ, nhà hiền triết phương đông.
? Hai câu thơ thể hiện tâm hồn và phong thái của Bác Hồ như thế nào?
- Gọi học sinh đọc ghi nhớ.
- Đọc chú thích.
- Trả lời độc lập.
- Học sinh nghe.
- Đọc bài.
- So sánh, nhận xét.
- Trả lời.
- Học sinh đọc bài.
- Phát hiện nội dung.
- Phát hiện chi tiết.
- Nhận xét.
- Nhận xét.
- Nêu cảm nhận.
- Học sinh nghe.
- Suy nghĩ trả lời.
- Trình bày suy nghĩ.
- Nêu cảm nhận.
- Đọc hai câu cuối.
- Nêu định hướng.
- Phát hiện nghệ thuật.
- Suy nghĩ, trả lời.
- Khái quát nghệ thuật, nội dung.
- Trả lời.
- Đọc bài.
- Phát hiện.
- Độc lập trả lời.
- Bộc lộ suy nghĩ.
- Trả lời.
- Học sinh nghe.
- Đọc bài.
- Nêu ý hiểu.
- Trả lời.
- Học sinh nghe.
- Nhận xét khái quát.
- Khái quát nghệ thuật, nội dung.
I. Đọc - Tiếp xúc văn bản
* Tác giả, tác phẩm
- Tác giả: SGK.
- Hoàn cảnh sáng tác: SGK.
* Đọc.
* Cấu trúc văn bản.
+ Giống :- cùng được Hồ Chí Minh sáng tác ở Việt Bắc trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân pháp.
- Cùng viết về cảnh trăng đẹp và đều theo thể thơ tứ tuyệt.
+Khác: một bài viết bằng tiếng việt còn một bài viết bằng tiếng Hán.
-> Gieo vần: ở cuối câu 1,2,4.
II. Đọc - Hiểu văn bản
* Bài: Cảnh khuya.
1. Hai câu thơ đầu.
- Bức tranh thiên nhiên .
-> Âm thanh, màu sắc.
- Tiếng suối trong như tiếng hát xa
- Thay thế bằng từ khác thì ý nghĩa của câu thơ mất đi giá trị và tiếng suối không còn gần gũi với con người nữa.
- Tiếng suối như tiếng hát xa => So sánh độc đáo.
- Tâm hồn nhạy cảm dễ hoà nhập với thiên nhiên.
- Vẻ đẹp về hình ảnh, vẻ đẹp của cảnh trăng rừng.
- Bức tranh thiên nhiên nhiều đường nét, hình khối đa dạng, có bóng dáng vươn cao của cây cổ thụ, có bóng lá, bóng cây bóng trăng in vào khóm hoa in lên mặt đất tạo thành nhiều hình bông hoa. Trăng dệt thêu như gấm tạo nên vẻ đẹp lung linh, huyền ảo.
=> Bức tranh đẹp tuyệt mĩ.
2. Hai câu thơ cuối.
- Tâm trạng của nhà thơ.
- Điệp ngữ .
- Điệp ngữ " Chưa ngủ" đặt cuối câu 3 đầu câu 4 là 1 bản lề mở ra 2 phía tâm trạng trong cùng 1 con người niềm say mê cảnh thiên nhiên và nỗi lo việc nước. Hai nét tâm trạng ấy thống nhất trong con người Bác, thể hiện sự hoà hợp thống nhất giữa nhà thơ và người chiến sĩ trong vị lãnh tụ.
=> Lo lắng cho vận mệnh của đất nước, niềm say mê với vẻ đẹp thiên nhiên.
- Phép so sánh độc đáo.
- Tình yêu thiên nhiên hoà quyện với tình yêu đất nước.
-> Hai câu đầu biểu cảm qua miêu tả, hai câu cuối biểu cảm trực tiếp.
* Bài: Rằm tháng giêng.
1. Hai câu thơ đầu.
- Cảnh đêm rằm tháng giêng với'' Rằm xuân lồng lộng....''
- Điệp từ xuân được lặp lại 3 lần liên tiếp.
=> Nhấn mạnh sự diễn tả vẻ đẹp và sức sống của mùa xuân đang tràn ngập cả đất trời.
- Cảm xúc nồng nàn tha thiết với vẻ đẹp thiên nhiên.
2. Hai câu thơ cuối.
- Hình ảnh con người giữa đêm rằm tháng giêng.
- Bàn công việc kháng chiến.
- Không khí mờ ảo của đêm trăng rừng Việt Bắc.
- Không khí thời đại, không khí hội họp luận bàn việc quân, việc nước bí mật, khẩn trương của Trung Ương Đảng, Bác.
-> Phong thái ung dung tự tin của, lạc quan của Bác
III. Tổng kết
- Lòng yêu thiên nhiên, tâm hồn nhạy cảm với thiên nhiên, lòng yêu nước sâu nặng của Bác.
- Hình ảnh thiên nhiên đẹp mang màu sắc cổ điển.
* Ghi nhớ : SGK.
IV. Luyện tập
1. Học thuộc hai bài thơ. Nêu cảm nhận của em sau khi học xong hai bài thơ.
2. Tìm đọc và chép lại một số câu thơ, bài thơ của Bác Hồ viết về trăng hoặc cảnh thiên nhiên.
 Hoạt động 4. Hướng dẫn học ở nhà
- Đọc diễn cảm 2 bài thơ .
- Học ở nhà: Học thuộc 2 bài thơ.
- Ôn tập tiếng việt.