Giáo án môn Ngữ văn lớp 6 - Tiết số 99: Lượm - Tố Hữu

Tuần 
Giảng:
 Tiết 99 Lượm
Tố Hữu
A. Mục tiêu bài giảng:
- Học sinh cảm nhận được vẻ đẹp hồn nhiên, vui tươi, trong sáng của hình ảnh Lượm. ý nghĩa cao cả trong sự hi sinh của Lượm.
- Rèn kĩ năng cảm thụ, phân tích hình ảnh nhân vật trong thể thơ bốn chữ, nghệ thuật kể, tả trong bài thơ. Rèn luyện tư duy hình tượng, tư duy ngôn ngữ.
- Giáo dục lòng yêu mến, con người dũng cảm.
B. Phương tiện thực hiện:
GV: Giáo án, Sgk, Sgv, Tranh ảnh, Tập thơ Tố Hữu.
HS: Vở, Sgk. Sbt.
C. Cách thức tiến hành:
Thảo luận, vấn đáp, qui nạp
D. Tiến trình giờ dạy:
1. Tổ chức: 6A:
 6D:
2. Kiểm tra: ? Đọc thuộc lòng bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ”.
 ? Bác Hồ có tình cảm như thế nào với bộ đội và dân công?
3. Bài mới:
- GV hướng dẫn HS đọc.
- GV đọc mẫu - HS đọc - GV nhận xét.
Chú ý thay đổi giọng điệu và nhịp đọc thích hợp với từng câu, từng đoạn. Giọng vui tươI, nhí nhảnh ở đoạn đầu và đoạn điệp khúc cuối cùng: giọng đối thoại giữa hai chú cháu; giọng ngắt, ngừng ở những câu thơ đặc biệt 2 tiếng
Tố Hữu là nhà thơ lớn, là con chim đầu đàn của thơ ca cách mạng VN.
Có nhiều tác phẩm nổi tiếng, hay viết về Bác.
- Thơ ông dạt dào ảm xúc, trữ tình đằm thắm.
_ Hồi đầu kháng chiến chống Pháp, nhà thơ Tố Hữu vừa ở HN trở về thành phố Huế quê hương đang đánh Pháp quyết liệt, tình cờ gặp chú bé liên lạc Lượm nhí nhảnh, vui tươi. ít lâu sau, nhà thơ lại nghe tin Lượm đã hi sinh anh dũng trên đường công tác. Xúc động nghẹn ngào, nhớ thương, cảm phục, Tố Hữu viết bài thơ tự sự ghi lại chuyện này năm 1949, sau đó đưa vào tập thơ Việt Bắc.
? Gải nghĩa một số từ: Huế đổ máu, đi liên lạc, thượng khẩn.
I.Tìm hiểu chung về văn bản:
 1. Đọc văn bản:
- Nhịp nhanh, chú ý ngắt giọng ở câu thơ tách nhịp, nhấn mạnh điệp từ.
2. Chú thích:
- Tố Hữu: (1920 - 2002) tên thật: Nguyễn Kim Thành. Quê: Thừa Thiên Huế.
- Bài thơ sáng tác 1949 in trong tập “Việt Bắc”.
- Ngày Huế đổ máu: 1947 thực dân Pháp xâm lược - kháng chiến.
- Đi liên lạc: chuyển công văn, giấy tờ, thư.
- Thượng khẩn: rất gấp.
? Bài viết theo thể thơ gì?
? Với PTBĐ nào?
 3. Kiểu văn bản và PTBĐ:
- Kiểu VB: Thơ 4 chữ.
- PTBĐ: Miêu tả + tự sự.
 4. Bố cục: (3 phần)
- 5 khổ đầu: Hình ảnh Lượm trong cuộc gặp gỡ tình cờ với nhà thơ.
- 7 khổ tiếp: Chuyến đi cuối cùng và sự hi sinh của Lượm.
- Còn lại: Hình ảnh Lượm sống mãi.
 II. Phân tích:
a. Hình ảnh Lượm trong cuộc gặp gỡ tình cờ với nhà thơ:
? Tác giả gặp Lượm trong hoàn cảnh nào? 
? Em hiểu gì qua hoàn cảnh này?
+ Hoàn cảnh gặp gỡ: 
“Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau hàng bè”
- Hình ảnh tượng trưng: Đó là những ngày ác liệt nhất của cuộc chiến tranh chống thực dân Pháp đặc biệt là nhân dân thành Huế.
? Hình ảnh Lượm được miêu tả trong cuộc gặp gỡ này như thế nào? 
? Nhận xét về các từ ngữ được tác giả sử dụng? Em hiểu các từ đó ntn?
- Thoăn thoắt là rất nhanh, vụt chỗ này, vụt chỗ khác, ẩn hiện bất ngờ.
- Loắt choắt là rất gầy, choắt lại. Gầy nên người nhẹ, đã nhanh lại càng nhanh.
- Nghênh nghênh là hơI nghênh. Trẻ con tính tò mò, thích nhìn ngang, ngó dọc
GV: Trang phục của Lượm giống như của các chiến sĩ vệ quốc thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp bởi Lượm cũng là một chiến sĩ thực thụ. Nhưng L còn bé nên cáI xắc bên mình cũng chỉ xinh xinh . còn cáI mũ ca lô thì đội lệc thể hiện tháI độ hiên ngang và hiếu động của tuổi trẻ.
 Chữ cáI được điệp lại 3 lần qua 3 nét vẽ: cáI xắc, cáI chân , cáI đầu đã làm cho nét vẽ sắc mà khỏe, giọng thơ trở nên hóm hỉnh, yêu thương.
Chú bé loắt choắt
CáI xắc xinh xinh
 CáI chân thoăn thoắt
CáI đầu nghênh nghênh
 Ca lô đội lệch
? Tác giả dùng nghệ thuật gì khi miêu tả Lượm? 
? Qua đó em hình dung về chú bé Lượm ntn?
? Lượm có những cử chỉ, hành động gì đáng chú ý?
? Nhận xét từ ngữ và phép so sánh?
ĐT huýt sáo, nhảy cho thấy Lượm rất nghịch ngợm, chẳng nề nguy hiểm trên con đường đI liên lạc.
? Phép so sánh đẹp và hay ở chỗ nào?
? Em hiểu đường vàng ntn?
Đường vàng: 
 - Con đường trải nắng vàng.
 - Con đường bên cánh đồng lúa vàng.
 - Con đường vàng cách mạng.
- NT: Liên tiếp dùng những từ láy gợi hình, hình ảnh so sánh để miêu tả sinh động hình ảnh Lượm - một em bé giao liên nhỏ bé, hồn nhiên, vui tươi, nhanh nhẹn, yêu đời, đầy hiếu động, tinh nghịch .
 Mồm huýt sáo vang
Như con chim chích
Nhảy trên đường vàng.
=> So sánh thật giản dị, sát hợp mà hay. Nó vừa giúp ta hình dung được về dáng điệu và cả hoàn cảnh của chú bé HS đI liên lạc mà như đI học hàng ngày.
=> L đi liên lạc trên con đường tràn ngập màu vàng ấm áp, yêu thương.
? L kể về công việc của mình ntn? Nhận xét của em về lời kể ấy?
Lượm nói nhanh, giọng hơI khoe và rất vui sướng, thích thú trong công tác mới được giao. CáI cười híp mí làm đôi má càng hồng rực lên như trái bồ quân căng mọng. Thật vui, thật hồn nhiên và đáng yêu biết mấy.
? Nhận thức của Lượm về công việc?
- Nhận thức giản dị: yêu thích công việc. -> coi như một trò chơi của trẻ con.
? Ngôn ngữ đối thoại của 2 chú cháu có gì đáng chú ý?
? Tại sao Tố Hữu lại thay đổi cách xưng hô với Lượm?
- Gọi chú bé: Để tả tư thế, hình dáng, cử chỉ của một em trai nhỏ, trong cáI nhìn từ xa, chưa thật gần gũi, thân thiết.
- Gọi Lượm, cháu: thể hiện tình cảm thân mật gần gũi hơn như người thân, ruột thịt trong gia đình.
- Gọi đ/c: nhà thơ coi L như một người bạn chiến đấu ngang hàng, gắn bó với mình trong n/ vụ chung của toàn dân: Kháng chiến chống Pháp.
-Gọi đ/c nhỏ: Vừa kết hợp được tình cảm thân thiết, mến thương vừa thể hiện sự trân trọng, bình đẳng ngang hàng giữa 2 người đ/c, 2 người chiến sĩ, 1 đã hi sinh, 1 còn ở lại.
Tóm lại, với cách xưng hô như thế, nhà thơ, người kể chuyện quả đã rất chính xác và tinh tế.
- Để đỡ lặp từ và cũng là dụng ý nghệ thuật.Mỗi cách gọi đều thể hiện một khía cạnh của mối quan hệ tình cảm giữa 2 người
+ chú - cháu: cách xưng hô thân thiết.
+ đồng chí: xưng hô trân trọng, coi Lượm như một người bạn chiến đấu.
? Lượm trên đường đi công tác được tả có gì gần gũi với đoạn thơ điệp khúc trên?
- Chuyến đi liên lạc cuối cùng của Lượm được kể bằng giọng điệu chân thành và ngợi ca vẫn là chú bé Lượm hồn nhiên, hăng hái, dũng cảm không run sợ trước súng đạn kẻ thù.
? Khi nghe Lượm hi sinh tác giả có tâm trạng như thế nào? Chi tiết nào thể hiện tâm trạng đó?
? Tác giả đã hình dung ra hình ảnh L trong chuyến đI liên lạc cuối cùng ntn?
b. Hình ảnh Lượm trong chuyến đi liên lạc cuối cùng:
“Ra thế
Lượm ơi!”
Câu thơ bị ngắt làm đôi diễn tả sự đau xót đột ngột như một tiếng nấc nghẹn ngào của nhà thơ.
“ Bỏ thư vào baovụt vèo vèo”
=> Đt vụt và TT vèo vèo đã diễn tả hành động anh dũng của L và sự ác liệt của ct.
? Như vậy,Lượm hi sinh trong hoàn cảnh nào?
? Con đường đI liên lạc đc miêu tả ntn?Tại sao tg lại kể về con đường liên lạc ấy nhằm mđ gì?
Cảnh quê êm đềm, cánh đòng lúa tươI non như nâng bước chân chú bé liên lạc. Bàn chân L đI giữa bom đạn thật nhẹ nhàng, thanh thoát.
? Câu thơ bộc lộ cảm xúc gì của tác giả?
-Lượm hi sinh khi đang làm nhiệm vụ một cách khẩn trương với tinh thần trách nhiệm cao trong hoàn cảnh ác liệt nguy hiểm.
“Bỗng loè
ThôI rồi,/Lượm ơi”
Cách ngắt nhịp kèm theo hô ngữ bộc lộ tình cảm đau xót tột bậc của tác giả trước sự hi sinh của Lượm.
? Em có nhận xét gì về hình ảnh Lượm “cháu nằmgiữa đồng”? 
- Chú bé đã hi sinh anh dũng giữa tuổi thiếu niên hồn nhiên đầy hứa hẹn. Sự hi sinh ấy thật thiêng liêng cao cả như một thiên thần bé nhỏ yên nghỉ giữa cánh đồng quê hương. Linh hồn bé nhỏ và anh dũng ấy đã hoá thân vào thiên nhiên đất nước.
Cháu nằm trên lúa
Hồn bay giữa đồng
=> hình ảnh miêu tả vừa hiện thực vừa lãng mạn.
? Cái chết của Lượm gợi cho em những tình cảm và suy nghĩ gì?
- Xót thương, cảm phục. 
? Câu hỏi tu từ “Lượm ơi còn không? ” có ý nghĩa như thế nào?
? Cách đọc đoạn điệp khúc này có gì giống và khác với đoạn thơ đầu bài? Vì sao?
Đoạn điệp khúc trước hết là để nối tiếp một cách hợp lí, trả lời cho câu hỏi tu từ trên.
Tác giả điệp lại nguyên vẹn toàn đoạn thơ, không thay đổi một tí gì nhằm để gây ấn tượng mạnh cho người đọc về sự nguyên vẹn, từ hình dáng đến tư thế, hành động của chú bé thiếu niên liên lạc anh hùng.
Bởi thế cách đọc so với đoạn trên cần giảm chút ít giọng vui, hồn nhiên để gia tăng giọng trang trọng, tự hào thành kính trước anh linh người liệt sĩ đã hi sinh ngay từ những ngày đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp.
c. Hình ảnh Lượm còn sống mãi:
- Câu hỏi bộc lộ sự đau xót, ngỡ ngàng (như không muốn tin Lượm không còn nữa)
? Việc tác giả nhắc lại hình ảnh Lượm ở hai khổ thơ cuối nhằm mục đích gì?
Dg: Bài thơ nói đến cái chết, đến mất mát, hi sinh nhưng không bi luỵ. Đau xót về sự hi sinh anh dũng của Lượm tác giả lại càng tự hào vì một đất nước đã sinh ra biết bao con người anh hùng và cả những anh hùng nhỏ tuổi.
- Hình ảnh Lượm nhanh nhẹn, vui tươi, hồn nhiên như khẳng định: Lượm vẫn sống mãi trong lòng nhà thơ và còn mãi với quê hương, đất nước.
? Em biết những anh hùng nhỏ tuổi nào trong các cuộc kháng chiến chóng giặc ngoại xâm? (Trần Quốc Toản, Kim Đông, Lê Văn Tám, Nguyễn Bá Ngọc)
? Em hãy nêu những đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của bài thơ?
 4. Tổng kết:
- NT: Thể thơ 4 chữgợi hình, kể, tả, cảm xúc.
- ND: Lượm - chú bé liên lạc hồn nhiên, vui tươi, dũng cảm, lòng yêu mến của tác giả với Lượm.
4. Củng cố:
 - Hình ảnh Lượm trong bài thơ.
5. Hướng dẫn về nhà:
- Học bài.
- Chuẩn bị: Mưa.