Sáng kiến kinh nghiệm - Phương pháp sơ đồ hóa - Năm học 2010-2011

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. Lí do chọn đề tài:
Hiện nay vấn đề đổi mới phương pháp dạy học đã trở thành vấn đề được quan tâm của tất cả các cấp học.Việc đổi mới phương pháp dạy học để học sinh phát huy hết khả năng tư duy của mình là công việc đòi hỏi phải tiến hành thường xuyên, liên tục.
Thực tế hiện nay do thời gian trên lớp ít, mà khối lượng các môn học ngày càng nhiều, các vấn đề của xã hội ít được đưa vào chương trình học. Vì vậy người giáo viên làm sao vừa truyền tải kiến thức của bài một cách súc tích, lại vừa hướng dẫn học sinh tìm hiểu các vấn đề đó. Qua đó ta thấy rằng việc đổi mới phương pháp dạy học là 1 vấn đề cấp bách.
Việc đổi mới phương pháp dạy học đòi hỏi phải tiến hành thường xuyên, có sự đổi mới để học sinh hiểu bài nhanh hơn và sâu hơn, phát huy được khả năng tư duy, năng lực học tập của học sinh.
Môn địa lí ở THPT không chỉ thể hiện ở kênh chữ mà còn thê hiện ở kênh hình. Trong quá trình giảng dạy, GV có thể dạy theo hình thức sơ đồ hoá. 
Từ những lí do trên tôi đã chọ đề tài :"Vận dụng phương pháp sơ đồ hoá vào bài giảng địa lí 11"
II. Giới hạn của đề tài:
Do hạn chế về thời gian, phương tiện nghiên cứu nên giới hạn của đề tài chỉ áp dụng vào một số bài trong chương trình địa lí 11.
III. Phương pháp nghiên cứu
1. Phương pháp thu thập tài liệu: 
Tìm hiểu thu thập tài liệu từ chuẩn kiến thức – kỹ năng, SGK, sách tham khảo, sách giáo viên và các giáo trình có liên quan
2. Phương pháp khai thác, sử dụng sách giáo khoa: 
Từ các vấn đề trong sách, khai thác để lập ra các sơ đồ hoá trong từng nội dung cụ thể
3. Phương pháp phân tích: 
Phân tích các nội dung cụ thể để lập sơ đồ sát và phù hợp với nội dung bài hơn.
4. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: 
Thông qua quá trình dạy học trên lớp trong các năm tôi đã dạy lớp 11.
PHẦN II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. Tác dụng của việc vận dụng sơ đồ hoá vào bài giảng địa lí.
Phương pháp sơ đồ hoá chính là việc liên hệ kiến thức của bài học theo một quy luật nhất định, phù hợp với khả năng tiếp thu của học sinh.Giao viên có thể lựa chọn phương pháp phù hợp với đối tượng học sinh, dễ dàng điều khiển quá trình lĩnh hội kiến thức của học sinh một cách thuận lợi. Việc sơ đồ hoá kiến thức sẽ giúp học sinh nhớ bài lâu hơn, có tư duy lôgic, vì vậy sơ đồ càng ngắn gọn càng dễ phản ánh chính xác nội dung sẽ đem lại kết quả tốt hơn.Giáo viên có thể áp dụng cả trong khâu hướng dẫn về nhà và kiểm tra bài cũ của học sinh
Việc áp dụng sơ đồ hoá cần có sự phối hợp của các phương pháp khác trong quá trình giảng dạy như đàm thoại, giảng giải, thảo luận...Có thể sử dụng phương pháp này vào một bài học, hay một phần trong bài .. cả trong kiểm tra bài cũ, củng cố bài. Tuỳ theo ý đồ của giáo viên mà có thể lập sơ đồ phù hợp với nội dung bài.
II. Phương hướng vận dụng phương pháp sơ đồ hoá trong bài giảng địa lí 
 	Để vận dụng phương pháp này, GV cần nắm rõ những đặc điểm của phương pháp sơ đồ hoá và yêu cầu học sinh phát huy năng lực tư duy, tự rèn luyện của bản thân.Giáo viên có thể kết hợp các phương pháp giảng dạy trong bài học, kể cảc phương pháp sơ đồ hoá. 
Đối với học sinh cần tập cho các em làm quen với sơ đồ , xây dựng sơ đồ dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Giáo viên phải hướng dẫn cho học sinh khái quát kiến thức cơ bản, tổng quát nội dung bằng sơ đồ.
Trong quá trình dạy và học cần điều chỉnh nội dung bài với sơ đồ cho hợp lí, mang tính khoa học, tính lôgic, phù hợp với đối tượng học sinh.
III. Vận dụng phương pháp sơ đồ hoá vào bài giảng địa lí 11 
1. Vận dụng phương pháp sơ đồ hoá vào bài 5 tiết 3:
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA KHU VỰC TÂY NAM Á VÀ TRUNG Á 
 	Ở bài này chúng ta không sử dụng sơ đồ hóa cho cả bài , mà chỉ áp dụng vào phần 2 của bài.Vì thế phương pháp dạy học ở đây có thể kết hợp sử dụng phương pháp chia nhóm, giảng giải và dùng sơ đồ hoá.
 Phần 1, Giáo viên có thể chia nhóm để học sinh tìm hiểu đặc điểm tự nhiên, vị trí địa lí và đặc điểm xã hội của 2 khu vực. Giáo viên dẫn dắt học sinh đi tìm hiểu ý nghĩa của vị trí địa lí để từ đó các em tìm thấy những đặc điểm chung về tự nhiên của khu vực Tây Nam á và Trung á: cả 2 khu vực đều có vị trí địa lí quan trọng, là nơi cung cấp số lượng dầu mỏ lớn cho thế giới, và là nơi không ổn định ,thường xuyên xảy ra các cuộc xung đột vũ trang...
 Phần 2. Giáo viên có thể yêu cầu học sinh dựa vào sách giáo khoa tìm nguyên nhân, tình hình và kết quả của khu vực Tây Nam á và Trung á theo sơ đồ
Kinh tế giảm sút, chậm tốc độ tăng trưởng
Khu vực Tây Nam Á và Trung Á
Mâu thuẫn về quyền lợi: đất đai, nguồn nước,dầu mỏ, tài nguyên môi trường sống
Định kiến về dân tộc,tôn giáo,văn hoá và các vấn đề thuộc lịch sử
Xung đột quốc gia, sắc tộc
Sự can thiệp vụ lợi của các thế lực bên ngoài
ảnh hưởng tới hoà bình , ổn định của khu vực, biến động của giá dầu làm ảnh hưởng tới kinh tế thế giới
Xung đột tôn giáo
Nạn khủng bố
Đời sống nhân dân bị đe doạ
Môi trường bị ảnh hưởng
2. Vận dụng phương pháp sơ đồ hoá bài 6: 
HỢP CHÚNG QUỐC HOA KÌ - Tiết 1: Tự nhiên và dân cư
	Đối với bài này phương pháp chủ đạo cho phần tự nhiên là học sinh thảo luận theo nhóm nhỏ theo sơ đồ trên phiếu học tập. Giáo viên yêu cầu học sinh xác định các vùng tự nhiên của Hoa Kì vùng phía Tây, vùng trung tâm và vùng phía đông của Hoa kì, rồi chia nhóm cho học sinh tìm hiểu các điều kiện tự nhiên của các vùng
 - Nhóm 1, 4: Tìm hiểu đặc điểm vùng phía Tây về vị trí địa lí, địa hình, đặc điểm khí hậu, tài nguyên phát triển nông nghiệp và công nghiệp .
 - Nhóm 2, 5: Tìm hiểu đặc điểm miền Trung Tâm về vị trí địa lí, địa hình, đặc điểm khí hậu, tài nguyên phát triển nông nghiệp công nghiệp .
 - Nhóm 3, 6: Tìm hiểu đặc điểm vùng phía Đông về vị trí địa lí,địa hình, đặc điểm khí hậu, tài nguyên phát triển nông nghiệp và công nghiệp. 
Phiếu học tập
Vùng phía Tây
Vị trí địa lí
Đặc điểm địa hình
Đặc điểm khí hậu
Tài nguyên phát triển nông nghiệp
Tài nguyên phát triển công nghiệp
Vùng Trung Tâm
Vị trí địa lí
Đặc điểm địa hình
Đặc điểm khí hậu
Tài nguyên phát triển nông nghiệp
Tài nguyên phát triển công nghiệp
Vùng phía Đông
Vị trí địa lí
Đặc điểm địa hình
Đặc điểm khí hậu
Tài nguyên phát triển nông nghiệp
Tài nguyên phát triển công nghiệp
	Sau khi các nhóm thảo luận xòn, giáo viên đưa ra một sơ đồ chung ở trên bảng, các nhóm lên bảng trình bày, giáo viên nhận xét và chuẩn kiến thức.
	Như vậy học sinh vừa nắm được kiến thức của bài học, đồng thời có thể so sánh được giữa các vùng với nhau.
Đặc điểm tự nhiên
Đặc điểm
Vùng phía Tây
Vùng Trung Tâm
Vùng phía Đông
Vị trí địa lí
Đặc điểm địa hình
Đặc điểm khí hậu
Tài nguyên phát triển nông nghiệp
Tài nguyên phát triển công nghiệp
Trong quá trình hướng dẫn học sinh hoàn thành phiếu học tập, giáo viên có thể hỏi một số câu hỏi
- Dựa vào lược đồ Hoa Kì hãy xác định hệ thống sông Mixixipi và nêu giá trị kinh tế của nó
- Hãy chứng minh điều kiện tự nhiên của Hoa Kì là một trong những điều kiện tiên quyết dẫn đến vị trí kinh tế số 1thế giới của Hoa Kì?
- hãy phân tích những thuận lợi và khó khăn do tự nhiên mang lại ?
	 Đây là phần kiến thức mở rộng , giáo viên có thể phân tích thêm để học sinh nắm rõ vị trí và ảnh hưởng của tự nhiên đối với sự phát triển kinh tế Hoa Kì.
3. Vận dụng phương pháp sơ đồ hoá vào bài 10:
CỘNG HOÀ NHÂN DÂN TRUNG HOA – Tiết 2: KINH TẾ
 	Ở bài này, giáo viên có thể áp dụng phương pháp sơ đồ hoá vào cả bài
Phần 1: 	Khái quát
Giáo viên đưa sơ đồ trống, yêu cầu học sinh đọc mục 1- SGK điền vào sơ đồ tình hình phát triển kinh tế của Trung Quốc
Tốc độ tăng GDP cao nhất.......
Tổng sản phẩm trong nước.......
Kinh tế phát triển
nhanh
Giá trị xuất khẩu đứng thứ.........
Cơ cấu GDP thay đổi theo hướng..........................
Thu nhập bình quân đầu người.................
 Phần 2: 	Các ngành kinh tế
Giáo viên đưa sơ đồ, chia nhóm
- Nhóm 1: Tìm hiểu về chiến lược phát triển công nghiệp và thành tựu 
- Nhóm 2: Tìm hiểu về chiến lược phát triển nông nghiệp và thành tựu
 Ngành công nghiệp
Chiến lược
Thành tựu
Ngành nông nghiệp
Trình độ phát triển:........
Trang thiết bị: ...........
Chính sách : ..............
Cơ chế quản lí: .........
Cơ cấu ngành: ........
Sản lượng: ........
Phân bố: ........
Chiến lược
Sở hữu ruộng đất: ...........
Hạ tầng nông nghiệp: .....
Trình độ thâm canh: .......
Thành tựu
Sản lượng: ........................
Cơ cấu nông nghiệp: .......
Phân bố nông nghiệp: .......
Thu nhập bình quân đầu người
tăng khoảng 5lần trong vòng 20năm.
4. Nhận xét chung về kết quả thực hiện phương pháp sơ đồ hoá ở trên lớp
- Đối với các giáo viên đều cho rằng vận dụng phương pháp sơ đồ hoá vào bài giảng, có tác dụng lớn trong việc truyền đạt kiến thức cho học sinh, làm phong phú hơn phương pháp dạy học, học sinh tích cực làm việc
- Hiện nay cần đổi mới phương pháp dạy học, tuy nhiên đối với từng đối tượng học sinh, giáo viên cần lựa chọn áp dụng phương pháp sơ đồ hoá vào tuỳ từng nội dung bài, không nên lạm dụng. Như thế cũng sẽ gây nhàm chán đối với học sinh, nhất là học sinh ở các trung tâm.
- Qua việc áp dụng phương pháp sơ đồ hoá vào 1số lớp, tôi thấy học sinh ở các lớp này hoạt động tích cực hơn, hiểu bài nhanh hơn, các em hứng thú chú ý nghe giảng.
- Với những gợi ý của giáo viên, học sinh có thể tự hoàn thành các sơ đồ, khắc sâu được kiến thức hơn. kết quả học tập được nâng cao
PHẦN III. KẾT LUẬN 
1. Những giải pháp
- Tuỳ từng đối tượng học sinh mà giáo viên cần điều chỉnh các sơ đồ này sao cho phù hợp với nội dung bài học, phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh
- Người giáo viên cần đầu tư nhiều vào phương pháp này, để có thể có phương pháp dạy học tốt nhất.Đối với phương pháp sơ đồ hoá cần lập ra hệ thống từ đơn giản đến phức tạp ,từ dễ đến khó. 
- Cần sử dụng kết hợp với các phương pháp dạy học khác.
2. Những kiến nghị và phương pháp thực hiện
- Tiếp tục nghiên cứu, vận dụng vào bài giảng một cách linh hoạt, phù hợp với trình độ , điều kiện làm việc của từng giáo viên, phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh mà áp dụng vào từng bài, từng phần.
- Việc vận dụng phương pháp sơ đồ hoá vào dạy học cần chú ý đến cách ghi chép bài của học sinh, cách học bài ở nhà của học sinh. 
- Cần giới thiệu các sơ đồ mãu trong các chương trình học, để giáo viên tham khảo vận dụng
3. Kết luận
- Đề tài này đã tiếp cận được vấn đề được đặt ra trong quá trình dạy học là đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tính tích cực của học sinh nhưng không coi nhẹ vai trò chủ đạo của người dạy
 - Phương pháp đã xây dựng cho học sinh một phương pháp học mới chủ động nghiên cứu, để xây dựng sơ đồ kiến thức thành công
	 - Phương pháp này đòi hỏi người giáo viên phải đầu tư thời gian,có sự kết hợp giữa giáo viên và học sinh, để khắc phục những khuyết điểm trong phương pháp này là: 
 + Các nội dung ở từng sơ đồ chưa có sự gắn kết với nhau.
 + Nhiều học sinh chưa làm quen được với phương pháp này, nên việc ghi chép bài trên lớp, việc học bài cũ ở nhà còn nhiều hạn chế.
 + Nếu vận dụng không linh hoạt dễ gây nhàm chán trong học sinh.
 + Việc giáo viên chuẩn bị thông tin phản hồi bằng sơ đồ hoá sẽ mất nhiều thời gian cả trong chuẩn bị và trên lớp. 
 	 - Sử dụng phương pháp sơ đồ hoá vào trong giảng dạy địa lí đã góp phần tích cực vào việc phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh.Việc áp dụng các phương pháp dạy học kết hợp cùng với phương pháp sơ đồ hoá đã làm cho học sinh có kĩ năng nhận xét, so sánh và phân tích mối liên hệ giữa các đối tượng địa lí.Qua đó hình thành khả năng tự khai thác tài liệu, tự tìm tòi và học tập.
	 Tuy nhiên do thời gian có nhiều hạn chế, tài liệu tham khảo ít và vốn kinh nghiệm chưa có nhiều , nên đề tài không tránh khỏi thiếu sót. Rất mong sự đóng góp ý kiến của các đồng nghiệp để phương pháp sơ đồ hoá được vận dụng phổ biến vào chương trình dạy học, và để dề tài được hoàn thiện hơn.
 Gio linh, tháng 10 năm 2010
Người viết
 Lê Văn Trình
TRƯỜNG THPT GIO LINH
Tổ Địa Lí
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài: 
Sử dụng phương pháp sơ đồ hoá trong dạy học Địa Lí 
Người viết: Lê Văn Trình
Gio Linh, tháng 10 năm 2010