Ngữ văn 6 - Ôn tập từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ

Buổi 5 Ngày 20/9/2010
ÔN TẬP
Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ
A. Môc tiªu *Gióp häc sinh :
HiÓu ®­îc thÕ nµo lµ tõ nhiÒu nghÜa
VËn dông sö dông trong nãi vµ viÕt.
 t×m hiÓu ý nghÜa cña mét sè tõ nhiÒu nghÜa trong các văn bản cụ thể, 
B. ChuÈn bÞ :
Gi¸o ¸n, sgk, stk, b¶ng phô .
Tµi liÖu cã liªn quan
C. C¸c ho¹t ®éng d¹y- häc
I. GV kiÓm tra bµi tËp vÒ nhµ ®· giao cho HS .
 II.Ôn tập KiÕn thøc c¬ b¶n
1. ThÕ nµo lµ tõ nhiÒu nghÜa ?
- Tõ cã thÓ cã 1 hoÆc nhiÒu nghÜa
- Tõ nhiÒu nghÜa lµ hiÖn tîng thªm nghÜa míi cho tõ cã s½n mµ kh«ng cÇn ph¶i t¹o ra tõ míi , nh»m ®¸p øng nhu cÇu biÓu thÞ nh÷ng kh¸i niÖm míi, gäi tªn nh÷ng sù vËt míi mµ con ng­êi nhËn thøc ®­îc vµo tiÕng nãi
2. HiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ :
- Lµ hiÖn tîng thªm nghÜa míi cho tõ , thay ®æi nghÜa cho tõ, mµ kh«ng cÇn ph¶i t¹o thªm tõ míi ®­îc gäi lµ hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cu¶ tõ
- NghÜa ban ®Çu cña tõ lµm c¬ së h×nh thµnh c¸c nghÜa kh¸c gäi lµ nghÜa gèc. C¸c nghÜa h×nh thµnh trªn c¬ së nghÜa gèc gäi lµ nghÜa chuyÓn
3.Ph©n biÖt tõ nhiÒu nghÜa víi tõ ®ång ©m
+ NghÜa trong tõ nhiÒu nghÜa cã mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh, ta dÔ dµng nhËn ra c¬ së nghÜa chung (VD: ch©n tay, ch©n nói, ch©n m©y, ch©n bµn)
+ Tõ ®ång ©m lµ tõ cã h×nh thøc ng÷ ©m gièng nhau nh­ng kh«ng cã mèi liªn quan nµo vÒ nghÜa (VD: Bµn b¹c- bµn ¨n, ®­êng ®i- mÝa ®­êng)
II. LuyÖn tËp
Bµi tËp 1 : X¸c ®Þnh nghÜa gèc cña c¸c tõ : mÆt , mòi, ®Çu.
Bµi tËp 2 : Gi¶i thÝch nghÜa cña c¸c tõ ®¸nh trong c¸c VD sau :
a) Håi Êy, ë Thanh Ho¸ cã mét ng­êi ®¸nh c¸ tªn lµ Lª ThËn
 ( sù tÝch Hå G­¬m )
b) Ng­êi ¢u L¹c ®¸nh tan qu©n TÇn x©m l­îc 
 ( LÞch sö 6 )
c) Cha ®¸nh tr©u cµy, con ®Ëp ®Êt.
 ( Em bÐ th«ng minh )
Bµi tËp 3 Gi¶i nghÜa tõ xu©n trong nh÷ng c©u sau:
Mïa xu©n lµ tÕt trång c©y ( Mïa chuyÓn tiÕp tõ ®«ng sang h¹)
Lµm cho ®Êt n­íc cµng ngµy cµng xu©n ( T­¬i ®Ñp)
¤ng Êy n¨m nay h¬n s¸u m­¬i xu©n ( Tuæi cña mét ng­êi)
Tuæi xu©n ch¼ng tiÕc s¸ chi b¹c ®Çu. (TrÎ, thuéc vÒ tuæi trÎ)
Bµi tËp 4
 Trong c¸c c©u sau, tõ mòi nµo cã nghÜa gèc, tõ mòi nµo cã nghÜa chuyÓn?
 a.Con chã cã c¸i mòi rÊt thÝnh.
b.Mòi thuyÒn ta ®ã mòi Cµ Mau( Xuân Diệu)
c. Chóng ta ®¸nh b»ng ba mòi gi¸p c«ng.
d.Em t«i ®· tiªm ba mòi v¾c- xin.
Bµi tËp 5 H·y gi¶i thÝch nghÜa cña tõ mÆt trong c¸c c©u th¬ sau cña NguyÔn Du:
 - Ng­êi quèc s¾c kÎ thiªn tµi
T×nh trong nh­ ®· mÆt ngoµi cßn e. (ChØ th¸i ®é, cö chØ cña ng­êi giao tiÕp )
S­¬ng in mÆt tuyÕt pha th©n (ChØ phÇn bªn ngoµi ph©n biÖt víi phÇn bªn trong )
Sen vµng l·ng ®·ng nh­ gÇn nh­ xa
Lµm cho râ mÆt phi th­êng (ChØ tµi n¨ng h¬n ng­êi ®­îc béc lé)
BÊy giê ta sÏ r­íc nµng nghi gia.
Buån tr«ng néi cá dÇu dÇu
Ch©n m©y mÆt ®Êt mét mµu xanh xanh.
Bµi tËp 6 
 - Trong bµi th¬ “Vßng tay mïa xu©n” b¹n Hoµng Nh­ Mai cã viÕt:
Con b¾t gÆp mïa xu©n
Trong vßng tay cña mÑ
Ưíc chi vßng tay Êy
¤m hoµi th¬ Êu con
Trong bµi “Mïa xu©n cña bД b¹n L©m ThÞ Quúnh Anh l¹i viÕt:
Ánh m¾t bè th©n th­¬ng
Räi s¸ng t©m hån bÐ
Vµ trong bÇu s÷a mÑ
Xu©n ngät ngµo dßng h­¬ng.
Em hiÓu hai tõ “xu©n” trong hai ®o¹n th¬ trªn nh­ thÕ nµo? ViÕt ®o¹n v¨n ng¾n ph©n tÝch vµ nªu c¶m nhËn cña em ?
(HD: Tõ xu©n trong ®o¹n th¬ (1) chÝnh lµ t×nh yªu th­¬ng cña mÑ ®èi víi tuæi th¬ cña bÐ. Bëi v× bÐ ®· b¾t gÆp mïa xu©n trong vßng tay yªu th­¬ng cña mÑ.
- Tõ xu©n trong đoạn (2) chÝnh lµ dßng s÷a ngät ngµo cña mÑ nu«i bÐ lín.)
* Bài tập về nhà
 Bài1 : Nèi tõ ë cét A víi nÐt nghÜa phï hîp ë cét B :
 A B
a) l¹nh 1) rÐt buèt
b) lµnh l¹nh 2) rÊt l¹nh
c) rÐt 3) h¬i l¹nh
 d) gi¸ 4) tr¸i nghÜa víi nãng
Bài 2 :§iÒn tõ thÝch hîp vµo chç trèng :
 Nhanh nh¶u, nhanh nhÑn, nhanh chãng
C«ng viÖc ®· hoµn thµnh .
Con bÐ nãi n¨ng..
§«i ch©n Nam ®i bãng rÊt..
Bài 3 : G¹ch ch©n nh÷ng côm tõ tr¸i nghÜa trong c¸c c©u sau :
Non cao non thÊp m©y thuéc
C©y cøng c©y mÒm giã hay 
 ( NguyÔn Tr·i )
Trong lao tï cò ®ãn tï míi
Trªn trêi m©y t¹nh ®uæi m©y ma.
 ( Hå ChÝ Minh)
N¬i im lÆng s¾p bïng lªn b·o löa
Chç ån µo ®ang ho¸ than r¬i.
 ( Ph¹m TiÕn DuËt )
Bài 4: T×m nh÷ng tõ cã chøa c¸c tiếng sau :
Lîi : 
B×nh:..
Bài 5 : Tõ ®ång trong nh÷ng tr­êng hîp sau muèn nãi ®iÒu g× ?
trèng ®ång : 
lµm viÖc ngoµi ®ång :.
®ång lßng :.
®ång tiÒn :
C©u 6: ViÕt mét ®o¹n v¨n miªu t¶ c¶nh mét buæi chiÒu n¾ng ®Ñp trªn ®ång quª.
§¸p ¸n :
Bài 1 Nèi ®óng : a + 4, b + 3, c + 2, d + 1
Bài 2 ®iÒn ®óng : nhanh chãng, nhanh nh¶u, nhanh nhÑn
Bài 3 G¹ch ®óng : cao- thÊp ; cøng –mÒm, cò- míi; t¹nh –m­a.
 Im lÆng – ån µo ; s¾p bïng- ®ang ho¸ ; b·o löa-than r¬i
Bài 4 
Bài 5 mçi ý ®óng ®¹t 0,5®
kim lo¹i
n¬i chèn
cïng chung søc
®¬n vÞ tiÒn tÖ