Giáo án Ngữ văn Lớp 6 - Tiết 93+94: Đêm nay Bác không ngủ - Năm học 2008-2009 - Khoàng Thị Chính

Ngày soạn:17/2 Bài 23: Đêm nay Bác không ngủ 
Ngày dạy:6A1+6A2 ( Minh Huệ )
 19/2+24/2 Tiết 93 - 94 : Đọc - hiểu văn bản 
A.Mục tiờu cần đạt.
1. Kiến thức.
Giúp học sinh:
- Cảm nhận được vẻ đẹp của hình tượng Bác Hồ trong bài thơ với tấm lòng yêu thương mênh mông, sự chăm sóc ân cần đối với các chiến sĩ và đồng bào, thấy được tình cảm yêu quí, kính trọng của người chiến sĩ đối với Bác Hồ.
2. Kĩ năng.
- Nắm được những đặc sắc nghệ thuật của bài thơ: Kết hợp miêu tả, kể chuyện với biểu hiện cảm xúc, tâm trạng, nhiều chi tiết giáo dục tự nhiên mà giàu sức truyền cảm.
3. Thái độ.
- Kính yêu Bác.
B. Chuẩn bị: 
* Giáo viên: Chuẩn bị nội dung lên lớp.
* Học sinh: Chuẩn bị bài theo câu hỏi.
C. Tiến trỡnh tổ chức cỏc hoạt động.
 Hoạt động 1: Kiểm tra bài cũ.
Nghệ thuật miêu tả của An-đô-đê Phông-xê trong truyện? Qua câu chuyện nhà văn muốn nói với chúng ta điều gì?
 hoạt động 2: Khởi động
Tuổi già ít ngủ, không ngủ được cũng là chuyện bình thường. Nhưng với Bác Hồ, thì sự mất ngủ của người còn nhiều lí do cao đẹp và cảm động khác: '' Cả một đời Bác có ngủ yên đâu ''. Có một đêm không ngủ như thế của Bác Hồ nơi núi rừng Việt Bắc trong kháng chiến chống Pháp đã trở thành nguồn cảm hứng chân thực và mãnh liệt của một người viết trẻ đồng hương với Bác.
 hoạt động 3: Đọc, hiểu văn bản.
Hoạt động của giáo viên
Hoạt động của h/s
Nội dung cần đạt
GV gọi học sinh đọc chú thích dấu *
? Nêu những hiểu biết của em về tác giả?
? Hoàn cảnh sáng tác bài thơ?
GV: Nêu yêu cầu đọc: 
- Giọng chung: Tâm tình, chậm rãi, thủ thỉ, nhịp thay đổi 3/2 và 2/3.
- Phân biệt giọng kể chuyện, miêu tả của tác giả.
+ Lời anh đội viên: lo lắng.
+ Lời Bác: trầm ấm, chậm rãi.
GV đọc mẫu
GV gọi học sinh đọc nối tiếp.
GV gọi học sinh đọc .
? Bài thơ kể chuyện gì?
? Câu chuyện diễn ra trong hoàn cảnh nào? Thời gian? Địa điểm?
? Trong bài thơ em thấy có mấy nhân vật? Theo em đâu là nhân vật trung tâm? Hình ảnh Bác Hồ được hiện lên qua cái nhìn và tâm trạng của ai? Cách miêu tả như vậy có tác dụng gì? 
GV khái quát, chuyển ý.
? Bài thơ kể lại hai lần anh đội viên thức dậy và nhìn thấy Bác không ngủ. Em hãy phân tích và so sánh tâm trạng của anh đội viên đối với Bác qua hai lần thức giấc ấy?
GV gọi học sinh đọc 9 khổ thơ đầu.
? Trong lần thức dậy thứ nhất được chứng kiến những hoạt động của Bác Hồ, tâm trạng của anh đội viên diễn biến như thế nào?
? Nhận xét gì về cách khắc họa diễn biến tâm trạng nhân vật?
GV gọi học sinh đọc phần còn lại.
? Tại sao nhà thơ không tả, kể lần thứ hai thức dậy của anh đội viên?
? Thức dậy lần thứ ba khi trời đã sắp sáng, anh chiến sĩ vẫn thấy Bác ngồi đinh ninh, trâm trang và thái độ của anh lúc này được miêu tả như thế nào?
? Tác giả đã sử dụng từ loại gì khi miêu tả tâm trạng của anh đội viên?
? Các động từ '' hốt hoảng '', '' giật mình '', '' nằng nặc '' có nghĩ là như thế nào? Được sắp đặt có hợp lí không?
? Câu mời của anh đội viên được lặp lại hai lần thể hiện điều gì?
? Em có nhận xét gì về tâm trạng của anh đội viên khi thức dậy lần ba so với lầ thứ nhất?
? Qua diễn biến tâm trạng của anh đội viên. Em hiểu gì về tình cảm của anh bộ đội và nhân dân đối với Bác?
GV khái quát, chuyển ý
? Hình tượng Bác Hồ trong bài thơ được khắc họa qua những phương diện nào?
? Hình dáng và tư thế của Bác Hồ qua cái nhìn của anh đội viên qua hai lần thức dậy được miêu tả như thế nào?
? Những từ: Trầm ngâm, đinh ninh thuộc từ loại gì? Hiểu như thế nào về những từ đó?
? Những từ láy có giá trị gợi hình này đã khắc họa nét gì trong chân dung của Bác?
? Trong đêm rừng, bên bếp lửa, xung quanh là các anh đội viên đang ngon giấc ngủ Bác đã có hành động gì?
? Hành động nào được miêu tả kĩ?
? Hình ảnh '' Mái tóc bạc '' đi liền với hình ảnh '' người cha '' gợi cho em liên tưởng?
( Lưu ý ẩn dụ học phần sau )
? Hãy trình bày những cảm nhận của em về hành động, cử chỉ của Bác được gợi lên từ khổ thơ?
GV: Một lòng yêu thương thật đằm thắm dịu dàng, tế nhị không phải là lòng thương chung mà lòng thương tỏa ấm tới từng người một cụ thể. Bác như người cha, người mẹ chăm lo cho giấc ngủ của những đứa con. Đặc biệt cử chỉ nhón chăn...của Bác là một chi tiết đặc sắcgiàu xúc động, bộc lộ tấm lòng yêu thương chứa chan của vị lãnh tụ với mọi cuộc sống bình thường.
? Trước cử chỉ thấm đượm tình yêu thương của Bác anh đội viên đắm chìm trong một cảm giác hạnh phúc. Hình ảnh 
'' Bóng Bác...lửa hồng '' đã gợi cho em sự tưởng tượng như thế nào?
? Hãy khái quát lại những lần Bác nói với anh chiến sĩ?
? Câu trả lời của Bác giúp em hiểu gì về tính cách của Bác?
? Câu trời mưa lâm thâm được lặp lại có sắc thái?
? Qua các chi tiết miêu tả ở trên, em hãy trình bày những cảm nhận của em về hình tượng Bác Hồ trong bài thơ?
GV gọi học sinh đọc khổ thơ cuối.
? Vì sao trong đoạn kết nhà thơ lại viết:
'' Đêm nay ...Bác là Hồ Chí Minh''?
GV gọi học sinh đọc lại dẫn chứng bài thơ.
? Câu chuyện diễn ra trong cái không khí '' ngoài trời mưa lâm thâm ''. Theo em không khí này đã gợi được những gì?
? Hình tượng của Bác Hồ hiện lên trong bài thơ là hình tượng như thế nào?
? Nêu đặc điểm của thể thơ?
GV minh họa 1 đoạn trong bài.
? Nét đặc sắc trong nghệ thuật miêu tả, kể chuyện của bài thơ?
? Bài thơ giúp em hiểu được những gì?
GV gọi học sinh đọc ghi nhớ.
? Những câu thơ, bài thơ nào nói về việc Bác Hồ không ngủ?
- Đọc
- Nghe
- Phát hiện
- Phát hiện
- Nghe
- Độc lập
- Phát hiện 
- Phân tích
-
- Phát hiện
- Nghe
- Nghe
- Phát hiện
- Phát hiện
- Độc lập
- Giải thích
- Phát hiện
- So sánh
Khái quát
Khái quát
Đọc
Nêu
Khái quát
Khái quát
I. Đọc - tiếp xúc văn bản
1. Tác giả, tác phẩm
2. Đọc.
3. Từ khó.
4. Cấu trúc văn bản.
- Câu chuyện về một đêm không ngủ của Bác Hồ trên đường đi chiến dịch trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.
- Hoàn cảnh: Trrn đường đi chiến dịch, trời mưa lâm thâm và lạnh.
- Địa điểm: Trong một túp lều tranh nơi tạm trú của bộ đội trong đêm.
- Bài thơ có hai nhân vật: Bác Hồ và anh đội viên. 
- Nhân vật trung tâm: Bác Hồ được hiện lên qua cái nhìn và tâm trạng của anh chiến sĩ qua những lời đối thoại giữa hai người.
- Mặc dù tác giả không sử dụng vai kể ở ngôi thứ nhất nhưng lời kể, tả đều từ điểm nhìn và tâm trạng của anh đội viên. Bằng việc sáng tạo hình tượng anh đội viênvừa làngười chứng kiến, vừa là người tham gia vào câu chuyện, bài thơ đã làm cho hình tượng Bác Hồ hiện lên một cách tự nhiên, có tính chất khách quan lại vừa đặt trong mối quan hệ gần gũi, ấm áp với người chiến sĩ.
II. Đọc - Hiểu văn bản
1. Cái nhìn và tâm trạng của anh đội viên đối với Bác.
* Anh đội viên thức dậy lần thứ nhất.
- Ngạc nhiên, băn khoăn.
- Mơ màng như nằm trong giấc mộng đẹp đẽ.
- Chăm chú nhìn Bác, theo dõi những cử chỉ và hành động của Bác, hỏi Bác.
- Nhắm mắt, cố ngủ nhưng không ngủ được vì lo cho sức khỏe của Bác.
- Diễn biến tâm trạng được miêu tả rất chân thật và hợp lí:
Băn khoăn, lo lắng, thương Bác vô cùng ->càng yêu kính Bác.
* Anh đội viên thức dậy lần thứ ba.
- Không muốn câu chuyện bị trùng lặp.
- Lần thứ ba không hẳn là lần thứ ba còn có nghĩa là nhiều lần. Lần nào tỉnh giấc anh đội viên cũng đều thấy Bác vẫn chư ngủ.
- Bài thơ không kể về lần thứ hai thức dậy mà từ lần một, lần ba. Điều này cho thấy trong cái đêm ấy anh đã nhiều lần tỉnh giấc và lần nào cũng chứng kiến Bác Hồ không ngủ. Từ lần một đến lần ba tâm trạng và cảm nghĩ của anh có sự chuyển biến rõ rệt.
- Anh hốt hoảng giật mình.
Anh vội vàng nằng nặc.
- Động từ
- Hốt hoảng, giật mình: Cứ ngỡ sau khi đi dém chăn hết lượt cho các chiến sĩ Bác cũng sẽ đi nằm. Bởi vậy anh lập tức nài nỉ trong giọng nói đã có phần nũng nịu, vòi vĩnh một cách đáng yêu của đứa con, cháu biết mình được cha ông yêu thương.
- Nằng nặc: là cố xin cho bằng được.
- Nếu lần trước anh chỉ dám thổn thức, thầm thì hỏi nhỏ thì đến lần này anh phải quyết liệt hơn may ra mới có thể mời được Bác ngủ.
- Sự lo lắng đã trở thành hốt hoảng, anh hết sức năn nỉ mời Bác ngủ.
- Tình cảm với Bác: Lòng kính yêu vừa thiêng liêng vừa gần gũi lòng biết ơnvà niềm hạnh phúc được nhận tình yêu thương và sự chăm sóc của Bác Hồ, là niềm tự hào về vị lãnh tụ vĩ đại mà bình dị.
2. Hình tượng Bác Hồ
- Qua cái nhìn của anh đội viên.
- Qua các phương diện: Hình dáng, tư thế, vẻ mặt, cử chỉ, hành động, lời nói.
* Hình dáng, tư thế.
- Lặng yên bên bếp lửa
Vẻ mặt Bác trầm ngâm
Bác vẫn ngồi đinh ninh
Chòm râu im phăng phắc 
- Từ láy
- Đinh ninh: không thay đổi
- Im phăng phắc: im lặng tuyệt đối không thay đổi.
- Suy nghĩ lặng lẽ, đăm chiêu
* Hành động, cử chỉ.
- Rồi Bác đi dém chăn
Từng người từng người một
Sợ cháu mình giật thột
Bác nhón chân nhẹ nhàng
- Bác đi dém chăn cho từng chiến sĩ.
- Các động từ: dém, sợ, nhón đã góp phần thể hiện tình cảm của vị chủ tịch nước đối với chiến sĩ của mình, của người cha già đối với con cháu.
- Đây là một ẩn dụ khá quen thuộc để chỉ Bác Hồ.
- Bạc phơ mái tóc người cha.
- Cho con được ôm hôn mái đầu tóc bạc.
- Người là cha, là Bác, là anh.
- Tình yêu thương, sự chăm sóc ân cần, tỉ mỉ của Bác.
- Hình ảnh thiêng liêng, thần tiên, cổ tích mà vẫn gần gũi, thân thương, ấm áp, ngọt ngào và cụ thể.
- Lần đầu: đáp lại sự năn nỉ của anh chién sĩ mời Bác đi ngủ, Bác chỉ nói vắn tắt ''Chú cứ việc...''.
- Lần sau: khi trời sắp sáng anh đội viên nằng nặc mời Bác đi ngủ.
'' Bác thương...mau mau ''
- Nỗi lòng, sự lo lắng đối với bộ đội và nhân dân.
- Tả cảnh
- Tình cảm lo lắng.
- Tình yêu thương mênh mông, sự chăm sóc ân cần, chu đáo.
- Khổ cuối là lời giới thiệu nguyên nhân không ngủ của Bác , là chân lí sâu xa nhưng giản dị mà anh đội viên đã giác ngộ sau một đêm không ngủ cùng với Bác.
- Trời se lạnh, mưa nhỏ ẩm ướt khêu gợi ở con người khát vọng về sự ấm cúng. Trong không khí ấy hình ảnh Bác xuất hiện như một nguồn tình cảm sưởi ấm mọi người.
- Không chỉ sưởi ấm bằng bếp lửa, bằng cử chỉ dém chăn mà bằng cả tấm lòng cho chiến sĩ và dân công ngủ ngoài rừng.
- Gần gũi mà vĩ đại, nguồn tình cảm ấm áp của toàn dân và quân ta trong những ngày đầu kháng chiến.
- Thể thơ ngũ ngôn( mỗi câu 5 chữ) 
- Số câu trong bài không hạn định.
- Cách chia khổ, đoạn tùy ý định người viết.
- Nhịp 3/2, 2/3.
- Vần: thường là vần châ, vần ở các âm tiết cuối cùng của các câu thơ. có thể là vần liền ( 2 câu liền nhau, có hai chữ cuối hiệp vần với nhau ).
- Có thể là vần cách ( 2 câu cách nhau có hai chữ cuối hiệp vần với nhau ).
III. Tổng kết.
1. Nghệ thuật.
- Thể thơ ngũ ngôn thich shợp với kể chuyện, miêu tả.
- Chi tiết chân thực, cảm động.
2 . Nội dung.
* Ghi nhớ ( SGK ).
IV.Luyện tập
- Một canh...
 Hoạt động 4: Hoạt động nối tiếp
- Học bài.
- Kể lại nội dung bài thơ bằng ngôi thứ nhất.