Giáo án Ngữ văn Lớp 6 - Tiết 73+74: Bài học đường đời đầu tiên - Năm học 2007-2008 - Nguyễn Thị Thu Thủy

Ngày soạn : 2 / 1/ 2007
Ngày dạy : 15 / 1 / 2007
Tuần 19 - Bài 18
Tiết 73 - 74 	 
Văn bản
Bài học đường đời đầu tiên
(Trích “Dế Mèn phiêu lưu kí” - Tô Hoài )
I. Mục đích cần đạt:
Giúp học sinh :	
- Hiểu được nội dung ý nghĩa "Bài học đường đời đầu tiên".	
- Nắm được những đặc sắc nghệ thuật miêu tả và kể chuyện của bài văn.
II . tiến trình tổ chức các hoạt động dạy học:
Kiểm tra bài cũ: Giáo viên kiểm tra việc chuẩn bị bài của học sinh :
Phần tóm tắc đoạn trích và phần bài soạn của học sinh.
 2. Giới thiệu bài : có thể chọn một trong những cách sau :
a. Bật băng hình giới thiệu nhà văn Tô Hoài nói về tác phẩm Dế Mèn phiêu lưu kí, xem một vài tranh trong truyện "Dế Mèn phiêu lưu kí" từ đó chuyển vào nội dung bài học.
b. Cho học sinh xem chân dung Tô Hoài, cuốn Dế Mèn phưu lưu ký, và giới thiệu nội dung bài học.
c. Giáo viện nói chậm và truyền cảm :
- Trên thế giới và ở nước ngoài có những nhà văn nổi tiếng gắn bó cả đời viết của mình cho đề tài trẻ em - một trong những đề tài khó khăn và thú vị bậc nhất. Tô Hoài là một tác giả như thế.
- Truyện đồng thoại đầu tay của Tô Hoài: Dế Mèn phiêu lưu ký, (1941) đã và đang được hàng triệu người độc ở mọi lứa tuổi vô cùng yêu thích. Vậy Dế Mèn là ai ? Chân dung và tính nết nhân vật độc đáo này như thế nào, bài học đầu tiên mà anh ta nếm trải như thế nào? Đó chính là nội dung bài học hôm nay.
Bài mới
Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu tác giả Tô Hoài.
hoạt động của thày
hoạt động của trò
ghi bảng
Học sinh đọc chú thích * trong SGK - 8 ?
Ngoài phần giới thiệu về tác giả Tô Hoài trong SGK, em biết thêm gì về ông?
 Ngoài Dế Men phiêu lưu kí, Tô Hoài còn viết nhiều truyện thiếu nhi đặc sắc khác: Võ sĩ bọ ngựa, Đàn chim gáy, Chú bồ nông ở Samấcn, Cá đi ăn thề đồng thời ông là nhà văn viết truyện cho người lớn về các đề tài miền núi như: Vợ chồng A Phủ, Miền tây, người ven thành
- Hiện nay tuy đã ngoài 80 tuổi (1920), nhưng Tô Hoài vẫn khoẻ, vui, cứ viết đều đặn. Ông là một trong những nhà văn hiện đại Việt Nam có số lượng tác phẩm nhiều nhất : hơ n 150 cuốn.
SGK giới thiệu như thế nào về văn bản Bài học đường đời đầu tiên?
Vốn quen sống độc lập từ thưở bé, khi trưởng thành, chán cảnh sống quẩn quanh bên bờ ruộng. Dế Mèn lên đường phiêu lưu để mở rộng tầm hiểu biết và tìm ý nghĩa cho cuộc sống của mình.
 Dế Mèn đã đi qua nhiều nơi, gặp gỡ nhiều loài, thấy nhiều cảnh sống và cũng nhiều phen gặp nạn, nguy hiểm.
Nhưng Dế Mèn là một hình ảnh đẹp của tuổi trẻ, ham hiểu biết, trọng lẽ phải, khao khát lý tưởng và quyết tâm hành động cho những mục đích cao đẹp.
Học sinh đọc chú thích * trong SGK 
 - Nhà văn Tô Hoài tên khai sinh là Nguyễn Sen, sinh năm 1920, lớn lên ở quê ngoài, làng Nghĩa Đô, phủ Hoài Đức, tỉnh Hà Tây, nay thuộc quận Cầu Giấy, Hà Nội.
- Tô Hoài là bút danh của ông : tên con sông Tô Lịch và huyện Hoài Đức - quê ngoại của ông.
- Tô Hoài viết văn trước Cách mạng 8 - 1945. Ông có khối lượng tác phẩm rất phong phú và đan dạng, gồm nhiều thể loại.
-Văn bản "Bài học đường đời đầu tiên" trích từ chương 1 của truyện Dế Mèn phiêu lưu kí.
- Dế Mèn phiêu lưu kí được in đầu năm 1941, là tác phẩm đặc sắc và nổi tiếng nhất của Tô Hoài viết về loài vật nổi tiếng nhất cho lứa tuổi thiếu nhi. Truyện gồm 10 chương kể về những cuộc phiêu lưu của Dế Mèn qua thế giới những loài vật nhỏ bé.
I.Tìm hiêủ tác giả- tác phẩm
a. Tác giả
Nhà văn Tô Hoài tên thật là Nguyễn Sen, sinh năm 1920
Tô Hoài viết nhiều truyện thiếu nhi.
b. Tác phẩm
Dế Mèn phiêu lưu kí được in đầu năm 1941.
Là tác phẩm đặc sắc và nổi tiếng nhất của Tô Hoài viết về loài vật nổi tiếng nhất cho lứa tuổi thiếu nhi. Truyện gồm 10 chương kể về những cuộc phiêu lưu của Dế Mèn qua thế giới những loài vật nhỏ bé.
Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh đọc, tìm hiểu chú thích và tìm hiểu chung về văn bản.
hoạt động của thày
hoạt động của trò
ghi bảng
GV hướng dẫn học sinh đọc 
Khi đọc đoạn Dế Mèn tự tả chân dung mình, cần đọc với giọng ntn?
Đoạn Dế Mèn nói chuyện với Dế Choắt cần đọc ntn?
Đoạn truyện Dế Mèn hối hận đọc ntn?
Gọi 1 đến 3 học sinh đọc. Các bạn khác nhận xét.
GV yêu cầu học sinh giải thích một số từ khó 
Học sinh tìm một số từ đồng nghĩa với từ tự đắc ?
Truyện được kể bằng lời của nhân vật nào? Thuộc ngôi kể nào?
? Truyện kể theo ngôi này có tác dụng gì?
? Văn bản được chia thành mấy đoạn, nội dung và giới hạn của từng đoạn?
? Căn cứ vào những phương thức biểu đạt đã học, em hãy cho biết đoạn 1 thuộc phương thức nào?
? Đoạn 2 thuộc phương thức biểu đạt nào?
? Hai đoạn với hai phương thức biểu đạt khác nhau nhưng đều thuộc một văn bản. Em hãy chỉ ra dấu hiệu liên kết hai đoạn?
? Đoạn văn này không chỉ có tác dụng liên kết về nội dung mà còn gợi cảm giác như thế nào với người đọc?
? Đoạn văn này phù hợp với ngôi kể thứ nhất như thế nào?
- Khi đọc đoạn Dế Mèn tự tả chân dung mình, cần đọc với giọng hào hứng, kiêu hãnh, to, vang, chú ý nhấn giọng ở các tính từ, động từ miêu tả.
- Khi đọc đoạn 2 cần đọc giọng trịch thượng với Dế Mèn, giọng yếu ớt, rên rỉ của của Dế Choắt, giọng đáo để, tức giận của chị Cốc.
- Đọc chậm, buồn, có phần bi thương với Dế Mèn khi đã hối hận.
Vũ : Vỗ cánh
 Trịch thượng : ra vẻ bề trên, khinh người khác.
 Cạnh khoé: không nói thẳng mà nói ám chỉ, vòng vo nhằm châm chọc, xoi mói.
- Đồng nghĩa với “tự đắc” : kiêu hãnh, kiêu ngạo, hợm hĩnh.
- Dế Mèn tự kể.
- Ngôi về thứ nhất.
- Làm tăng tác dụng của biện pháp nhân hoá.
- Phù hợp với việc Dế Mèn tự kể chuyện mình, tiện cho việc thể hiện suy nghĩa và cảm xúc.
- Làm cho câu chuyện trở nên thân mật gần gũi, đáng tin cậy đối với người đọc.
- Đoạn 1: Dế Mèn tự miêu tả chân dung mình.
- Đoạn 2: Dế Mèn kể về bài học đường đời đầu tiên của mình.
- Phương thức miêu tả tái hiện trạng thái sự vật, con người.
- Tự sự.
- Liên kết bởi đoạn : "Chao ôi  không thể làm lại được".
- Tạo cảm giác tò mò, lôi cuốn người đọc, muốn tìm hiểu về việc không suy tính, lỡ xảy ra việc dại dột thì ân hận về sau của Dế Mèn.
II. Đọc và chú thích
Hoạt động 3: Tìm hiểu nội dung văn bản.
hoạt động của thày
hoạt động của trò
ghi bảng
? ở đoạn 1 Dế Mèn giới thiệu về mình như thế nào?
? Những chi tiết nào chứng tỏ Dế là một thanh niên cường tráng? Hãy sắp xếp các chi tiết ấy theo những đặc điểm chính của Dế Mèn?
? Nhận xét gì về trình tự miêu tả của tác giả?
? Cách miêu tả như vậy có tác dụng gì?
? Không chỉ có trình tự miêu tả hợp lý, tác giả còn có cách sử dụng từ ngữ như thế nào?
? Hãy liệt kê những tính từ và động từ trong đoạn văn?
? So sánh những tính từ ấy với những tính từ đồng nghĩa khác rồi rút ra nghệ thuật dùng từ trong đoạn văn?
? Bằng những nghệ thuật độc đáo như vậy Dế Mèn hiện lên trong trí tử tượng của em là một chàng Dế như thế nào?
? Không chỉ như vậy, qua đoạn văn này, Dế Mèn còn có phẩm chất nào? 
? Không chỉ ý thức trong việc rèn luyện sức khoẻ, Dế Mèn cũng rất có ý thức về vẻ đẹp của mình nên tỏ ra rất hãnh diện. Theo em Dế Mèn có quyền hãnh diện như thế không? Tại sao?
? Từ tâm trạng hãnh diện ấy Dế Mèn đã có những hành động nào?
? Những hành động ấy cho em hiểu gì về tính cách của Dế Mèn?
Trong văn tự sự, kể ở ngôi kể thứ ba sẽ giúp cho người kể bộc lộ trực tiếp suy nghĩ của mình. Em hãy cho biết, khi tự giới thiệu về mình, Dế Mèn đã có những suy nghĩ như thế nào? Tìm những câu suy nghĩ ấy?
Những suy nghĩ, cảm xúc được bộc lộ trực tiếp như vậy có tác dụng gì?
Em có suy nghĩ gì khi nghe những tâm sự của Dế Mèn?
Không những thế, những tâm sự này của Dế Mèn còn khiến người đọc muốn nghe tiếp câu chuyện của Dế Mèn xem chàng Dế thanh niên này trả giá như thế nào cho tính kiêu hãng xốc nổi của mình.
Theo dõi hoạt động 2 của truyện, em hãy cho biết mang tính kiêu căng, Dế Mèn đã gây ra những chuyện gì để phải ân hận suốt đời? Em hãy tóm tắt ngắn gọn sự việc này?
? Dế Choắt được miêu tả qua con mắt của Dế Mèn như thế nào? (Về ngoại hình và tính cách). 
? Trong khi kể về Dế Choắt, Dế Mèn xưng hô như thế nào?
? Dế Mèn có thái độ như thế nào trước những lời xin được giúp đỡ của Dế Mèn ra sao? 
? Như thế dưới con mắt của Dế Mèn, Dế Choắt là một chú Dế như thế nào?
? Qua sự nhìn nhận về Dế Choắt như vậy càng thể hiện rõ tính cách của Dế Mèn như thế nào?
? Không chỉ coi thường Choắt, Dế Mèn còn gây sự với chị Cốc. Vì sao Dế mèn lại dám gây sự với chị Cốc mặc dù chị ta to hơn mình?
? Dế Mèn đã trêu chị Cốc như thế nào? Em hãy nhận xét về sự trêu trọc của Dế Mèn qua câu hát?
? Hành động dám chống lại kẻ lớn, mạnh hơn mình gấp nhiều lần như vậy có được coi là dũng cảm không? Tại sao?
Em hãy cho biết hậu quả việc làm ngông cuồng đó là gì? (Hậu quả của Dế Choắt với Dế Mèn)?
Trước cái chết của Dế Choắt, Dế màn có những hành động như thế nào? Nhận xét gì về thái độ của Dế Mèn? Khác trước như thế nào?
Thái độ cho em hiểu thêm được gì về Dế Mèn? 
Là một chàng Dế thanh niên cường tráng.
- Hình dáng:
+ Đôi cánh mẫm bóng, vuốt chân nhọn hoắt, đôi cánh dài, cả người là một màu nâu bóng mỡ, đầu tp nổi từng tảng, hai răng đen nhánh, râu dài uốn cong.
- Hành động:
+ Đạp phanh phách, vỗ phành phạch giòn giá, nhai ngoàm ngoạm, trịnh trọng vuốt râu.
- Miêu tả đặc điểm chung.
- Miêu tả lần lượt những bộ phận của Dế Mèn.
- Miêu tả ngoại hình kết hợp với hành động được gây nên bởi những bộ phận ấy.
-> Hình ảnh Dế Mèn hiện lên mỗi lúc một đậm nét.
- Cách dùng động từ, tính từ
- Vẻ đẹp cường tráng, đẹp đẽ, tràn đầy sức sống.
- Có ý thức trong việc rèn luyện sức khoả (ăn uống và làm việc điều độ.
(Có thể cho các em thảo luận)
- Đi đứng oai vệ như con nhà võ, cà khịa với tất cả hàng xóm, quát mấy chị cào cào, đá mấy anh gọng vó.
- Tưởng mình sắp đứng đầu thiên hạ.
- Kiêu căng, tự phụ, xốc nổi.
- Tôi cho là tôi giỏi.
- Những gã xốc nổi thương làm cử chỉ ngông cuồng là tài ba.
- Tôi tưởng tôi là tay ghê gớm sắp đứng đầu thiên hạ.
- Chao ôi, tôi có đâu biết rằng
- Thoát nạn rồi mà còn ân hận quá, ân hận mãi.
- Thế mới biết, nếu trót không suy tính lỡ xảy ra những việc dại dột.
- Câu chuyện trở nên thất và sinh động hơn.
- Dễ dàng truyền những cảm nghĩ ấy đến với người đọc.
- Khinh thường Dế Choắt, gây sự với chị Cốc dẫn đến cái chết của Dế Choắt?
- Như gã nghịên thuốc phiện
- Cánh ngắn ngun ngủ, râu một mầu, mặt mũi ngẩn ngơ.
- Hôi như cú mèo.
- Có lớn mà không có khôn.
- Chú mày.
- Coi thường, bỏ ngoài tai
- Rất yếu ớt, xấu xí, lười nhác, đáng khinh.
- Kiêu căng, coi thường người khác.
- Vốn tính xốc nổi, không suy nghĩ về hậu quả của những việc mình làm.
- Kiêu căng tự phụ
- Muốn tỏ ra oai vệ với Dế Choắt, muốn chứng tỏ mình là người đứng đầu thiện hạ.
Đó là một hành động ngông cuồng vì nó không có mục đích tốt đẹp mà ngược lại còn gây ra hậu quả nghiêm trọng.
- Dế Choắt bị chết một cách thảm thương.
- Dế Mèn mất một người láng giếng.
- Dế Mèn suốt đời ân hận vì việc làm của mình.
- Quỳ xuống, nâng Dế Choắt lên mà than, đắp mộ cho Dế Choắt, đứng lặng hồi lâu nghĩ về bài học đường đời đầu tiên.
- Hối hận và xót thường.
- Biết ăn năn hối lỗi về những việc làm của mình.
- Có tình cảm đồng loại.
III. Tìm hiểu văn bản
1.Hình dáng, tính cách của Dế Mèn.
a.Hình dáng
Chàng Dế thanh niên cường tráng.
- Hình dáng:
- Hành động:
Vẻ đẹp cường tráng, đẹp đẽ, tràn đầy sức sống.
b. Tính cách
- Kiêu căng, tự phụ, xốc nổi.
2. Bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn.
Hoạt động 4: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu ý nghĩa văn bản.
hoạt động của thày
hoạt động của trò
ghi bảng
Sau tất cả các sự việc đã gây ra, nhất là sau cái chết của Dế Choắt, Dế Mèn đã tự rút ra bài học đường đời đầu tiên cho mình. Theo em bài học ấy là gì?
Hình ảnh Dế Mèn gợi cho em liên tưởng những tính cách nào cúng có ở con người?
Nhân vật Dế Mèn giống những nhân vật trong truyện ngụ ngôn ở điểm nào? (Điểm giống - khác)
 Để có được những nét giống và những nét khác ấy, em hãy nêu những nét đặc sắc trong nghệ thuật miêu tả và kể chuyện?
 Sự sinh động trong khi miêu tả và kể về loài vật còn khiến em học tập được gì ở sự quan sát và am hiểu thế giới loài vật của tác giả?
Khác với truyện ngụ ngôn (mượn chuyện loài vật nhằm đưa ra những bài học dạy con người). Truyện của Dế Mèn không đưa ra bài học nhằm răn dạy những cũng gợi cho người đọc không ít suy nghĩ.
(Học sinh suy nghĩa chủ quan của mình.)
Vậy bài học của Dế Mèn giúp em có suy nghĩ gì?
Vậy là truyện không chỉ giúp ta hiểu về hình dáng tính cách, tâm trạng suy nghĩ và bài học đường đời của Dế Mèn mà còn gợi cho ta những suy nghĩ sâu sắc. Để tất cả điều đó đến với chúng ta, em hãy khái quát lại những nét đặc sắc về nghệ thuật trọng văn bản này?
Học sinh ghi nhớ trong SGK
- Bài học về thói kiêu căng, bài học về tinh thân nhân ái. (Kẻ kiêu căng có thể làm hại người khác khiến phải ân hận suốt đời. Phải biết ống đoàn kết với mọi người.)
+ Giống nhau: 
- Được nhân hoá giống như con người, hành động, tính cách giống như con người.
+ Khác : 
- Nhân vật Dế Choắt và Dế Mèn trong truyện của Tô Hoài được giới thiệu chi tiết, cụ thể hơn về ngoài hình, về hành động, từ đó mà tính cách cũng khắc hoạ rõ nét hơn. Câu chuyện vì thế mà sinh động, hấp dẫn, lôi cuốn.
Cách quan sát, miêu tả loài vật sống đọng bằng những chi tiết cụ thể khiến nhân vật hiện lên rõ nét, ngôn ngữ miêu tả sắc nét, chính xác. 
- Trí tưởng tượng độc đáo khién thế giới loài vật hiện lên sinh động như thế giới loài người.
- Dùng ngôi thứ nhất để kể, tạo cảm giác hồn nhiên chân thực cho người đọc.
ý nghĩa truyện
Hoạt động 5: Luyện tập.
1. Dựa vào đoạn văn miêu tả chân dung, em hãy vẽ bức tranh Dế Mèn tự hoạ, đặt cho nó một nhan đề thích hợp.
2. Viết một đoạn văn ngắn khoảng từ 4 - 5 câu nói về cảm nhận của em qua nhân vật Dế Choắt, về câu nói cuối cùng của nó.
Hoạt động 6: Hướng dẫn học ở nhà
1. Tưởng tượng tâm trạng của Dế Mèn khi đứng trước môn Dế Choắt bằng một đoạn văn 5 - 7 câu.
2. Soạn bài "Sông nước Cà Mau".