Giáo án Ngữ văn 7 - Tiết 13, Bài 4: Những câu hát than thân - Năm học 2006-2007

 Ngµy so¹n: 25/9/2006
 Ngµy gi¶ng: 28/9/2006
Bài 4
NHỮNG CÂU HÁT THAN THÂN
 Tiết 13: §äc – hiÓu v¨n b¶n
A/ Mục tiêu cần đạt
Giúp học sinh: Nắm được nội dung, ý nghĩa và một số hình thức nghệ thuật tiêu biểu
 ( hình ảnh, ngôn ngữ ) của những bài ca dao thuộc chủ đề than thân.
B/ Chuẩn bị: 
 - Gi¸o viªn: Tham khảo tài liệu - SGV
 - Häc sinh: Đọc, tìm hiểu các bài ca dao (sgk) và sưu tầm thêm.
C/ TiÕn tr×nh tæ chøc c¸c ho¹t ®éng:
 * Hoạt động 1: KiÓm tra bµi cò (5 phót).
? §äc thuéc lßng vµ ph©n tÝch ý nghÜa cña bµi ca dao 1 , 2 , 3 trong chïm bµi ca dao “ T×nh yªu quª h­¬ng ®Êt n­íc con ng­êi”.
 * Ho¹t ®éng 2: Giíi thiÖu bµi (1 phót)
Ca dao, dân ca là tấm gương phản ánh đời sống tâm hồn của người lao động, nó không chỉ là tiếng hát yêu thương nghĩa tình trong các mối quan hệ gia đình, quan hệ xã hội và còn là tiếng hát than thân về những cuộc đời, cảnh ngộ khổ cực, đắng cay...
 * Hoạt động 2: Bµi míi (37 phót).
Hoạt động của thầy
 H§ cña trß
Nội dung
- Yêu cầu đọc to, rõ ràng, diễn cảm -> đọc mẫu
- Gọi học sinh đọc
? Giải thích nghĩa của các cụm từ ''lận đận'' ''bể đầy ao cạn'' 
? Đặt 1 câu có từ '' lận đận''
Gv nhận xét- sửa
? Đọc bài ca dao số 1 
? Bài ca dao nói đến hình ảnh nào? 
? Khi đọc những bài ca dao có hình ảnh con cò thường gợi cho ta nhớ đến hình ảnh nào khác?
? Tại sao từ hình ảnh con cò trong bài ca dao lại gợi nhớ đến người nông dân.
? Em hãy sưu tầm 1 số bài ca dao mà hình ảnh con cò cũng giống như những người nông dân.
? Cuéc ®êi cña con cß trong bµi ca dao ®­îc diÔn t¶ nh­ thÕ nµo.
? Em có nhận xét gì về cách sử dụng từ và biện pháp nghệ thuật trong bài ca dao.
? Cách sử dụng các biện pháp nghệ thuật đó có ý nghĩa gì?
? Từ hình ảnh con cò giúp ta hiểu thêm gì về thân phận người nông dân trong xã hội cũ.
? Đọc lại 2 câu ca dao cuối và cho biết đại từ ''Ai'' ở câu ca dao dùng để chỉ những loại người nào trong xã hội phong kiến.
? Với cách đặt câu hỏi như vậy bài ca dao còn có ý nghĩa nào khác.
GV:hướng dẫn thảo luận - nhận xét.
? Tại sao bài ca dao lại phải lên tiếng tố cáo XHPK.
? Đọc bài ca dao số 2
? Trong bài ca dao côm từ nào được nhắc lại nhiều lần.
? '' Thương thay'' có nghĩa là gì?
- GV: Cụm từ '' Thương thay '' được lặp lại 4 lần, mỗi lần lặp lại là một lỗi xót thương cho người lao động nghèo khổ, đó cũng là lời than vãn cho thân phận của người lao động...
? Trong bài ca dao những hình ảnh nào được nhắc đến.
? Từ những hình ảnh đó giúp người đọc liên tưởng đến những con người nào trong xã hội.
? T¹i sao tõ nh÷ng h×nh ¶nh con t»m, con kiÕn, con h¹c, con cuèc l¹i gióp ta liªn t­ëng ®Õn c¶nh ngé cña nh÷ng ng­êi d©n lao ®éng.
? Vậy ở bài ca dao này tác giả dân gian đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì?
? Em hãy phân tích ý nghĩa của các hình ảnh ẩn dụ đó
? Tóm lại những hình ảnh ẩn dụ trong bài diễn tả điều gì?
? Đọc bài 3
? Bài ca dao được mở đầu bằng cụm từ nào?
? Theo em những bài ca dao này nói về ai? nói về điều gì?
? Trong bài ca dao tác giả sử dụng nghệ thuật gì?
? Tên gọi của trái bần gợi cho người đọc liên tưởng đến điều gì?
? Hình ảnh trái bần được miêu tả qua những chi tiết nào? cách miêu tả đó gợi tả điều gì? 
? Từ cách miêu tả trái bần giúp ta liên tưởng đến số phận của những người phụ nữ trong XHPK như thế nào?
? Tìm một số bài ca dao được mở đầu bằng cụm từ '' Thân em''
vµ nãi lªn th©n phËn cña ng­êi phô n÷ trong XHPK.
? Những bài ca dao trên được làm theo thể thơ nào?
? Nghệ thuật chính thường sử dụng trong các bài ca dao này là gì? 
? Nêu nội dung chÝnh của các bài ca dao trên.
- Gọi học sinh đọc ghi nhớ 
( sgk trang 49 )
? §äc diÔn c¶m 3 bµi ca dao trªn.
? H×nh ¶nh con cß trong bµi ca dao than th©n thø 1 thÓ hiÖn ®iÒu g× vÒ th©n phËn ng­êi n«ng d©n.
 a- Nhá bÐ, bÞ h¾t hñi.
 b- Cuéc sèng ®Çy tr¾c trë, khã nhäc ®¾ng cay.
 c- BÞ dån ®Èy ®Õn b­íc ®­êng cïng.
 d- GÆp nhiÒu oan tr¸i.
- 3 hs đọc
- Nhận xét
- Phát biểu
- hs ®Æt c©u 
-1 hs đọc 
- Phát biểu
- Phát biểu
- Phát biểu
- Phát biểu
- Phát biểu
- Phát biểu
- Phát biểu
- Phát biểu
- Phát biểu
-Thảo luận nhóm đôi
- Phát biểu
-Phát biểu
- 1 hs đọc
- Phát biểu
- Phát biểu
- Phát biểu
- Phát biểu
- Ph¸t biÓu
- Phát biểu
-Thảo luận nhóm
- Trả lời
- Nhận xét
- Phát biểu
-1hs đọc
- Phát biểu
- Phát biểu
- Phát biểu
- Phát biểu
- Phát biểu
- Phát biểu
- Phát biểu
- Ph¸t biÓu
- Ph¸t biÓu
- Ph¸t biÓu.
- h/s ®äc
2 h/s ®äc
- Suy nghÜ, ph¸t biÓu
I. §äc - tiÕp xóc v¨n b¶n.
* §äc
* Tõ khã.
II. §äc – hiÓu v¨n b¶n.
* Bài 1:
- Hình ảnh con cò
- Hình ảnh người nông dân.
- Cò thường kiếm ăn nơi đồng ruộng -> gần gũi với người nông dân.
- Cò cũng chịu khó kiếm ăn vất vả, lặn lội như người nông dân.
VD:
- Con cò mà đi ăn đêm 
§Ëu ph¶i cµnh mÒm lén cæ xuèng ao.
- Cái cò lặn lội bờ sông
 G¸nh g¹o ®­a chång tiÕng khãc nØ non.
- Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh
Ai làm cho bể kia đầy
Cho ao kia cạn cho gầy cò con
- Từ láy: Lận đận 
- PhÐp ®èi: 
 Nước non > < Một mình .
 Lên > < xuống
 Đầy > < cạn
=> Tô đậm hình ảnh con cò khó nhọc vất vả, cay đắng trước khó khăn chắc trở ngang trái của cuộc đời.
- Cuộc đời khổ cực của người nông dân trong xã hội phong kiến
- Bọn quan lại phong kiến.
=> Tè c¸o x· héi phong kiÕn.
- Vì chính XHPK cùng với bọn quan lại thối nát, tham lam độc ác đã đẩy người nông dân vào hoàn cảnh khốn khổ.
* Bài 2
- Cụm từ: Thương thay.
- Là tiếng than, biểu lộ sự xót xa.
- Con tằm, con kiến, con hạc, con cuốc.
- Liên tưởng đến cảnh ngộ của những người dân lao động trong xã hội cũ.
- V× ®ã lµ nh÷ng con vËt nhá bÐ téi nghiÖp, gièng nh­ th©n phËn cña nh÷ng ng­êi lao ®éng trong XH cò
- Nghệ thuật: Ẩn dụ
- Thương con tằm: Thương cho thân phận bÞ bòn rút sức lực.
- Thương lũ kiến: Thương cho thân phận suốt đời xuôi ngược vất vả làm lụng mà vẫn nghèo khó.
- Thương con hạc: Thương cho cuộc đời phiêu bạt, lận đận và những cố gắng vô vọng của người nông dân trong xã hội cũ.
- Thương con cuốc: Thương cho thân phận thấp cổ bé họng, nỗi khổ oan trái không được công bằng.
=> Bài ca dao phản ánh nỗi khổ nhiều bề của nhiều thân phận trong xã hội cũ.
* Bài 3 
- Cụm từ: Thân em
- Nói về thân phận, nỗi khổ của người phụ nữ trong XHPK.
- Nghệ thuật so sánh:
 Thân em - Trái bÇn
- Liên tưởng đến thân phận nghèo khó
- Gió dập - sóng dồi
- Xô đẩy quăng quật trên sông nước mênh mông.
=> Diễn tả chân thực cuộc đời bé nhỏ, đắng cay của người phụ nữ trong XHPK.
VD: 
Thân em như hạt mưa sa...
Thân em như giếng giữa ®µng...
III/ Tổng kết.
* Nghệ thuật: 
- Thể thơ: Lục bát
- So sánh, ẩn dụ, phÐp ®èi.
* Néi dung:
- Than thân, đồng cảm với những số phận bất hạnh, phản kháng tố cáo XHPK.
- (Ghi nhớ sgk trang 49 )
IV/ LuyÖn tËp:
* Hoạt động 4: H­íng dÉn vÒ nhµ häc bµi (2 phót).
- GV khái quát toàn bài
? Nêu nội dung ý nghĩa của chùm bài ca dao.
- Về nhà học thuéc lßng c¸c bµi ca dao trªn , n¾m ®­îc néi dung nghÖ thuËt cña tõng bµi, sưu tầm thêm các bài ca dao thuộc chủ đề trên.
- Chuẩn bị bài: Những c©u h¸t than th©n.
- S­u tÇm 1 sè bµi ca dao thuéc c