Giáo án Ngữ văn 6 - Tuần 9, Tiết 33: Ngôi kể và lời kể trong văn tự sự

NGỮ VĂN 6 
TUẦN 9 TIẾT: 33	NGÔI KỂ VÀ LỜI KỂ TRONG VĂN TỰ SỰ 
A/. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp hs: Nắm được đặc điểm và ý nghĩa của ngôi kể trong văn tự sự (ngôi thứ nhất, ngôi thứ ba).
Biết lựa chọn và thay đổi ngôi kể thích hợp trong tự sự
Sơ bộ phân biệt được tính chất khác nhau của ngôi kể thứ ba và ngôi kể thứ nhất .
B/. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:
Ổn định 
 Kiểm tra bài cũ: Em hãy kể về những việc làm của em trong ngày chủ nhật vừa qua.
Bài mới:
HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY
HOẠT ĐỘNG CỦA TRÒ
GHI BẢNG
Gọi một học sinh.
? Em hãy tự giới thiệu về mình?
? Khi em tự giới thiệu về mình thì nhân vật được giới thiệu là ai, người kể là ai? Em sẽ dùng ngôi thứ mấy để xưng hô? Giữa người kể và nhân vật, sự việc được kể có mối quan hệ như thế nào?
? Em hãy giới thiệu về người bạn của em? Khi giới thiêu bạn em , em sẽ có mấy cách giới thiệu?
? Ngôi kể là gì? Theo em trong tác phẩm tự sự thường gặp những ngôi kể nào?
*Cho trình chiếu đoạn văn.
Đoạn 1: Vua và đình thần chịu thằng bé là thông minh lỗi lạc. Nhưng vua vẫn còn muốn thử một lần nữa. Qua hôm sau, khi hai cha con đang ăn cơm ở công quán bỗng có sứ nhà vua mang tới một con chim sẻ, với lệnh bắt họ phải dọn thành ba cỗ thức ăn. Em bé nhờ cha lấy cho mình một cái kim may rồi đưa cho sứ giả bảo:
-Ông cầm lấy cái này về tâu đức vua xin rèn cho tôi thành một con dao để xẻ thịt chim . 
- Vua nghe nói từ đó mới phục hẳn . (Em bé thông minh).
? Đoạn văn này được kể theo ngôi nào? Dựa vào dấu hiệu nào để nhận ra điều đó: (Người kể là ai? Người kể gọi tên các nhân vật là gì? Có thể có mặt ở những đâu? Vị trí của người kể là ở đâu, đứng bên ngoài câu chuyện hay trực tiếp tham gia vào câu chuyện? Vị trí này có thuận lợi gì?)
Chiếu đoạn văn 2.
 Đoạn 2 :Bởi tôi ăn uống điều độ và làm việc có chừng mực nên tôi chóng lớn lắm.
 Chẳng bao lâu, tôi đã trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng. Đôi càng tôi mẫm bóng. Những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọnï hoắt. Thỉnh thoảng muốn thử sự lợi hại của những chiếc vuốt, tôi co cẳng lên, đạp phanh phách vào các ngọn cỏ. Những ngọn cỏ gãy rạp, y như có nhát dao vừa lia qua. Đôi cánh tôi, trước kia ngắn hủn hoẳn, bây giờ thành cái áo dài kín xuống tận chấm đuôi. Mỗi khi tôi vũ lên, đã nghe tiếng phành phạch giòn giã. (Tô Hoài - Dế Mèn phiêu lưu kí).
? Đoạn văn trên được kể theo ngôi nào? Làm sao nhận ra điều đó?( Người kể là ai, nhân vật là ai ? Người kể xưng là gì? Vị trí của người kể là ở đâu? Đứng ở vị trí này người kể có thuận lợi gì khi kể chuyên?)
? Theo em khi kể ở ngôi thứ nhất có thể kể tự do như kể ở ngôi thứ ba được không? Vì sao?
* Thảo luận: Theo em dùng ngôi kể nào hay hơn ? Vì sao? 
Giáo viên chốt: Mỗi ngôi kể đều có vai trò riêng, điểm mạnh riêng. Không có ngôi kể nào hay hơn ngôi kể nào mà chỉ có sự lựa chọn ngôi kể thích hợp hơn cho câu chuyện mà thôi.
? Hãy thử đổi ngôi kể trong đoạn văn 2 thành ngôi kể thứ ba thay tôi bằng Dế Mèn. Lúc đó em sẽ có đoạn văn như thế nào? Theo em nhà văn Tô Hoài lựa chọn ngôi thứ nhất thích hợp hơn hay là ngôi thứ ba thích hợp hơn? Vì sao?
? Có thể đổi ngôi thứ ba trong đoạn 1 thành ngôi kể thứ nhất xưng tôi được không? Vì sao?
? Cho biết người xưng “tôi” trong đọan văn 2 là nhân vật (Dế Mèn) hay là tác giả (Tô Hoài)?
Giáo viên lưu ý cho học sinh: Trong nhật kí, hồi kí, tự truyện người kể cũng kể theo ngôi thứ nhất và người xưng “tôi” là tác giả.
? Thế nào là ngôi kể? Vai trò của ngôi kể thứ nhất và ngôi kể thứ ba trong văn tự sự?
* Yêu cầu học sinh đọc Ghi nhớ.
Bài tập 1: Thay đổi ngôi kể trong đoạn văn sau thành ngôi thứ ba và nhận xét ngôi kể đem lại điều gì mới cho đoạn văn.
 Ngày nào cũng vậy, suốt buổi tôi chui vào trong cùng hang, hì hục đào đất để khoét một cái ổ lớn làm thành một cái giường ngủ sang trọng. Rồi cũng lo xa như các cụ già trong họ hàng dế, tôi đào hang sâu sang hai ngả làm những con đường tắt, những cửa sau, những ngách thượng, phòng khi gặp việc nguy hiểm, có thể thoát thân ra lối khác được. 
 ( Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)
Bài tập 2: Thay đổi ngôi kể trong đoạn văn sau thành ngôi thứ nhất và nhận xét ngôi kể đem lại điều gì khác cho đoạn văn.
Bài tập 3: Truyện Cây bút thần kể theo ngôi nào?
A/. Ngôi thứ nhất.
B /.Ngôi thứ ba.
Bài tập 4: Vì sao trong các truyện cổ tích, truyền thuyết người ta hay kể chuyện theo ngôi thứ ba mà không kể theo ngôi thứ nhất? 
Bài tập 5: Khi viết thư, em sử dụng ngôi kể nào? Vì sao?
Bài tập 6: Dùng ngôi thứ nhất kể miệng về cảm xúc của em khi nhận được quà tặng của người thân.
Hướng dẫn: 
Em nhận được món quà gì? Ai tặng em? Tặng nhân dịp nào? Cảm xúc của em khi nhận món quà đó như thế nào ?
Học sinh tự giới thiêu về mình và nhận xét:
- Khi tự giới thiệu về mình thì người kể là em và nhân vật cũng chính là em, em sẽ dùng ngôi thứ nhất để xưng hô( xưng tôi). Ngưòi kể đứng ở vị trí bên trong câu chuyện tự kể về mình.
- Khi em giới thiệu bạn của em,em có thểxưng tôi và trực tiếp tham gia vaò câu chuyện( ví dụ: tôi tên là Lan ,tôi có một người bạn rất thân . Bạn ấy tên là Mai) hoặc em có thể đứng ở ngoài câu chuyện để kể( ví dụ: Có một cô bé học lớp 6A 2 rất dễ thương, tên cô ấy là Mai).Khi đó em sẽ không xưng là tôi để kể và sẽ gọi bạn em theo ngôi thứ ba( cô ấy, Mai).
- Là vị trí giao tiếp mà người kể sử dụng khi kể chuyện
- Khi người kể xưng “tôi” thì đó là kể theo ngôi thứ nhất.
- Khi người kể giấu mình, gọi sự vật bằng tên của chúng, kể như “người ta” kể thì gọi là kể theo ngôi thứ ba.
- Hs đọc đoạn văn và trả lời câu hỏi.
- Đoạn 1: Kể theo ngôi thứ ba. Người kể giấu mình không biết ai kể.
+ Người kể gọi tên các nhân vật bằng tên của chúng (Vua, thằng bé, hai cha con, chim sẻ, sứ giả, ).
- Người kể giấu mình nhưng có mặt ở khắp nơi (ở cung vua, biết được ý nghĩ của vuavà đình thần muốn thử thằng bé thêm một lần nữa, tiếp theo người kể có mặt ở công quán chứng kiến lúc cha con đang ăn cơm thì có sứ giả đến và nghe lời đáp của em bé, cuối cùng người kể có mặt ở cung vua để biết rằng “vua nghe nói thì từ đó mới phục hẳn”.
- Vị trí này có thuận lợi : tầm nhìn rộng, bao quát. Người kể không lộ diện nhưng biết hết từ bề ngoài đến ý nghĩ thầm kín của nhân vật. Có thể kể linh hoạt , tự do những gì diễn ra với nhân vật.
Đọc đoạn văn 2 . Suy nghĩ và trả lời.
Đoạn 2: Kể theo ngôi thứ nhất. Người kể hiển diện xưng “tôi”.
Người kể là Dế Mèn tự kể về mình. Người kể đứng trong câu chuyện có thể kể rất rõ những gì mình thấy, mình nghe, mình cảm nhận.
+ Người kể biết và cảm thấy mình ăn uống điều độ, làm việc có chừng mực, càng mẫm bóng, vuốt cứng dần, cánh dài
- Không, vì kể theo ngôi thứ nhất chỉ có thể kể những gì mà bản thân mình hay nhân vật của mình biết được( hạn chế trong tầm nhìn và hiểu biết của một người.)
Học sinh thảo luận.
- Hs đổi ngôi kể của đoạn văn và nhận xét: 
 Đoạn văn kể theo ngôi thứ ba người kể giấu mình => Sắc thái khách quan. Người khác đang nói về Dế Mèn chứ không phải là Dế Mèn đang kể về mình, đang tự hào về vẻ đẹp của mình. Nhà văn Tô Hoài đã lựa chọn ngôi kể thích hợp cho tác phẩm của mình : Dế Mèn phiêu lưu kí. 
Học sinh suy nghĩ và trả lời.
 Đoạn văn này rất khó chuyển sang kể theo ngôi thứ nhất, vì muốn như thế thì phải có một người kể lần lượt có mặt ở khắp nơi trong toàn truyện thì mới có đủ tư cách kể.
- Người xưng tôi là Dế Mèn, không phải tác giả Tô Hoài.
Học sinh rút ra kết luận.
Học sinh đọc Ghi nhớ. 
Học sinh làm bài tập.
 Thay ngôi thứ nhất bằng ngôi thứ ba( thay “tôi” bằng Dế Mèn.)
*Nhận xét: Đoạn văn kể theo ngôi thứ ba mang tính khách quan : một người nào đó đang nhận xét về Dế Mèn. Đoạn văn cũ mang tính chủ quan qua lời kể của người trong cuộc .
- Thay tất cả các từ “Thanh”, “chàng” bằng từ “tôi”.
=> ngôi kể thứ nhất tô đậm sắc thái tình cảm của đoạn văn. Người kể tự nói lên cảm xúc của mình . 
Học sinh chọn một trong hai đáp án và giải thích vì sao.
Chọn B.
Vì người kể giấu mình không biết ai kể song lại có mặt khắp nơi trong truyện và gọi nhân vật theo ngôi thứ ba( Mã Lương, vua, tên địa chủ).
Học sinh suy nghĩ và trả lời.
Định hướng:
- Đó là những sáng tác dân gian ở đó người ta kể theo kí ức và kiến thức cộng đồng , chứ không phải theo quan sát, nhận xét của bản thân người kể.
- Sử dụng ngôi thứ nhất (xưng tôi, mình, con.,) để bày tỏ những tình cảm chân thâït, riêng tư.
Nếu sử dụng ngôi thứ ba: 
=> Nội dung thư thiếu chân thật, xa lạ trước người nhận.
(Nếu không còn thời gian -> cho học sinh làm bài này ở nhà).
I/. NGÔI KỂ VÀ VAI TRÒ CỦA NGÔI KỂ TRONG VĂN TỰ SỰ
- Ngôi kể: là vị trí giao tiếp mà người kể sử dụng khi kể chuyện.
 Ngôi kể thứ ba:
+ người kể giấu mình, gọi các nhân vật bằng tên gọi của chúng .
+ người kể có thể kể linh hoạt, tự do những gì diễn ra với nhân vật.
- Ngôi kể thứ nhất:
+ người kểhiển diện xưng “tôi”.
+ có thể trực tiếp kể ra những gì mình nghe, thấy, trải qua, có thể trực tiếp nói ra cảm tưởng ý nghĩ của mình.
- Để kể chuyện linh hoạt người kể có thể lựa chọn ngôi kể thích hợp.
- Người kể xưng “tôi” trong tác phẩm không nhất thiết là chính tác giả.
* Ghi nhớ:( SGK)
II/ LUYỆNTẬP:
III/. DẶN DÒ
ĐỌC THÊM :Nhận xét của Phạm Hổ (Phạm Hổ, Văn miêu tả và kể chuyện – SGK trang 90).
Soạn bài:
THỨ TỰ KỂ TRONG VĂN TỰ SỰ.
Câu hỏi chuẩn bị bài: 
1/. Tóm tắt sự việc chính của truyện Ông lão đánh cá và con cá vàng.
2/. Đọc bài văn viết về nhân vật Ngỗ (trang 97) và tóm tắt những sự việc chính của văn bản đó.