Giáo án Ngữ văn 6 - Tiết 73-74: Bài học đường đời đầu tiên (Trích Dế Mèn phiêu lưu kí của Tô Hoài)

 Tiết 73, 74. Văn bản: Bài học đường đời đầu tiên
 (Trích "Dế Mèn phiêu lưu kí") - Tô Hoài.
A. Mục tiêu cần đạt:
- Giúp học sinh:
+ Hiểu được nội dung ý nghĩa bài học đường đời đầu tiên
+ Nắm được những đặc sắc trong nghệ thuật miêu tả và kể chuyện của bài văn 
B. Các hoạt động dạy- học:
- ổn định:
- Bài cũ: kiểm tra vở soạn của học sinh
- Bài mới: gv giới thiệu bài
Gv cho học sinh đọc chú thích sách giáo khoa
? Em hãy nêu vài nét về TH?
? Em biết gì về tác phẩm?
GV giảng: tác phẩm gồm 10 chương..nội dung tác phẩm: SGK
? Vị trí của đoạn trích?
GV: ở chương này Dế mèn tự giới thiệu về mình, đặc biệt kể về một câu chuyện đáng ân hận - một bài học đường đời đầu tiên của mình.
Gv hướng dẫn học sinh đọc văn bản
Hs đọc một đoạn- Gv đọc tiếp một đoạn
? Hãy kể tóm tắt câu chuyện? hs kể
? Câu chuyện được kể theo lời của nhân vật nào? thuộc ngôi kể thứ mấy? Cách lựa chọn vai kể như vậy có tác dụng gì?
- Tạo nên sự thân mật gần gũi giữa người kể và bạn đọc. Dễ biểu hiện tâm trạng ý nghĩ thái độ của nhân vật đối với những gì xảy ra ở xung quanh và đối với chính mình.
? Hãy chia bố cục văn bản?
? Phần nội dung kể chuyện về bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn có các sự việc chính nào?
Sự việc nào là nghiêm trọng nhất?
? Dế mèn đã tự giới thiệu mình như thế nào? Qua những chi tiết cụ thể nào?
? Hình dáng?
? Hành động?
? Tính cách của dế Mèn được miêu tả qua các chi tiết nào về hành động, ý nghĩ?
? Em có nhận xét gì về nghệ thuật miêu tả của nhà văn? Miêu tả theo trình tự nào? 
? Qua cách miêu tả đặc sắc đó em có cảm nhận được những gì về chàng Dế Mèn?
GV: Bằng sự quan sát tinh tường, sự am hiểu kỹ lưỡng về loài vật nhà văn đã dựng lên được một chân dung ngỗ nghĩnh, ấn tượng về một chàng dế ở tuổi mới lớn.
Hết tiết 73. Chuyển tiết 74
? Qua con mắt của Dế Mèn, Dế Choắt được giới thiệu như thế nào?
? Em thấy thái độ của Dế Mèn đối với Dế Choắt như thế nào? (chú ý cách xưng hô, lời lẽ, giọng điệu
? Trong câu chuyện với Dế Choắt ở lần sang nhà chơi, Dế Mèn đã bộc lộ điều gì?
GV: Và một sự việc bất ngờ đã xẩy ra, vốn tính hay cà khịa Dế Mèn trông thấy chị Cốc đã bày trò trêu chọc...
? Em hãy nêu diễn biến tâm lý, thái độ của Dế Mèn trong việc trêu chị cốc dẫn đến cái chết của Dế Choắt?
? Nhận xét về ngòi bút của nhà văn khi miêu tả tâm lý nhân vật?
? Qua sự việc này Dế mèn đã rút rabài học gì?
? Hình ảnh những con vật được miêu tả trong truyện có giống với chúng trong thực tế không? có đặc điểm nào của con người được gán cho chúng? 
? Em có nhận xét gì về cách viết về loài vật của Tô Hoài?
? Em có nhận xét gì về nghệ thuật miêu tả loài vật của Tô Hoài?
Cho học sinh đọc ghi nhớ sách giáo khoa.
Củng cố dặn dò:
+ Củng cố:
? Em có cảm nhận gì về chàng dế Mèn?
? Bài học đường đời đầu tiên mà dế Mèn rút ra là gì? 
? Nhận xét về nghệ thuật miêu tả loài vật của nhà văn Tô Hoài?
+ Dặn dò:
- Học thuộc ghi nhớ sách giáo khoa
- Nắm nội dung bài học
- Kể lại văn bản
- Soạn bài Phó từ 
I. Tác giả, tác phẩm, đoạn trích
1. Tác giả:
- Tên thật: Nguyễn Sen (1920)
- Viết văn từ trước cách mạng.
- Có nhiều tác phẩm viết cho thiếu nhi, là nhà văn của tuổi thơ.
 2. Tác phẩm:
- Dế mèn phiêu lưu ký (1941) là tác phẩm đặc sắc nổi tiếng nhất của Tô Hoài viết về loài vật dành cho thiếu nhi.
- Tác phẩm được dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới.
- Kể về cuộc phiêu lưu đầy sóng gió và đầy lý thú của chàng Dế mèn.
3. Vị trí đoạn trích.
Bài học đường đời đầu tiên thuộc chương I của tác phẩm. 
II. Đọc, kể
III. Tìm hiểu văn bản
- Câu chuyện được kể theo lời của nhân vật chính (Dế Mèn), ngôi kể thứ nhất.
-> Tác dụng
-Bố cục: hai đoạn
+ Đoạn 1: Từ đầu-> Sắp đứng đầu thiên hạ rồi: Miêu tả vẻ đẹp cường tráng của Dế Mèn 
+ Còn lại: Câu chuyện bài học
Có ba sự việc chính:
+ Dế mèn coi thường Dế choắt
+ Dế Mèn trêu chị Cốc dẫn tới cái chết của Dế Choắt; 
+ Sự ân hận của Dế Mèn.
--> Sự việc nghiêm trọng nhất: Dế Mèn gây sự với Cốc gây ra cái chết thảm thương cho Dế Choắt.
1. Hình ảnh Dế Mèn
Giới thiệu tỉ mỉ, kỹ càng, đầy đủ về hành động, cử chỉ, ngoại hình, tính nết.
- Hình dáng: + đôi càng mẫm bóng
 + vuốt chân cứng, nhọn hoắt
 + đôi cánh dài
 + đầu to, râu dài và cong
- Hành động: + đạp phanh phách
 + vũ phành phạch
 + nhai ngoàm ngoạp
 + trịnh trọng vuốt râu
- Tính cách: + đi đứng oai vệ
 + cà khịa với tất cả hàng xóm
 + quát mấy chị Cào Cào
 + đá, ghẹo anh Gọng Vó
 + tưởng mình sắp đứng đầu thiên hạ
--> Dùng động từ, tính từ miêu tả hình dáng, tính cách đặc sắc.
-> Cách miêu tả của tác giả là vừa miêu tả hình dáng chung vừa làm nổi bật các chi tiết quan trọng của đối tượng, vừa miêu tả ngoại hình vừa diễn tả cử chỉ, hành động
--> Dựng lên một cách chân thực, sống động cụ thể về một chàng Dế ở tuổi mới lớn (thanh niên cường tráng)
--> Miêu tả ngoại hình đồng thời bộc lộ tính nết, thái độ của nhân vật.
Người đọc cảm nhận được một chàng dế ở tuổi trưởng thành có vẻ đẹp cường tráng, trẻ trung, tràn đầy sức sống, đồng thời cũng thấy được những nét chưa đẹp, chưa hoàn thiện trong tính nết, trong nhận thức và hành động của một chàng dế thanh niên ở tuổi mới lớn. Đó là: Bản tính kiêu căng, tự phụ về vẻ đẹp và sức mạnh của mình, xem thường mọi người, hung hăng, xốc nổi, (tưởng mình là tay ghê gớm, sắp đứng đầu thiên hạ rồi).
2. Câu chuyện về bài học đường
 đời đầu tiên
* Dế Choắt:
- Trạc tuổi Mèn, gầy gò lêu ngêu, cánh ngắn củn, càng bè bè, râu cụt, mặt ngẩn ngẩn ngơ ngơ, ốm đau.
--> Coi thường Dế Choắt, thái độ trịch thượng, ra vẻ kẻ cả, đàn anh, khinh thường, không coi Choắt ra gì, không quan tâm, giúp đỡ bạn bè. (Cách đặt tên dế Choắt, cách xưng hô trịch thượng" chú mày". Khi nghe dế Choắt thỉnh cầu giúp đỡ thì hếch răng lên xì một hơi rõ dài và lớn tiếng mắng mỏ). Dế Mèn tỏ ra là một kẻ vô tâm, ích kỹ, không có tình bao dung và lòng thương đồng loại. đã không cho Dế Choắt thông ngách lại còn mắng mỏ thậm tệ
Cách nhìn diễu cợt, châm chọc,
- Lúc đầu: huyênh hoang trước Dế Choắt, không coi ai ra gì.
- Trêu rồi: tụt vào hang, yên chí về sự yên ổn kiên cố của nơi ẩn náu.
- Biết chị Cốc mổ Dế Choắt khiếp sợ nằm im thin thít.
- Chị Cốc đi rồi, mon men bò lên, ân hận về lỗi của mình, thấm thía bài học đường đời đầu tiên.
--> Thể hiện biệt tài của nhà văn Tô Hoài về cách miêu tả tinh tế, chân thật diễn biến tâm lý nhân vật, qua đó nhận rõ thêm tính cách nhân vật, huyênh hoang tự phụ trước kẻ yếu nhưng lại run sợ trước kẻ mạnh.
--> Bài học về thói ngông nghênh ngỗ ngược, không coi ai ra gì --> gây hoạ cho người khác (Cái chết oan uổng của Dế Choắt).Bài học ấy được nói lên qua lời khuyên của dế Choắt
--> Hãy sống thân ái, mình vì mọi người, đừng nên ích kỷ, kiêu căng hống hách kẻo gây ra những hậu quả xấu không lường trước được.
=> Vừa rất giống, rất chân thực với những con Dế thật trong thực tế nhưng lại vừa rất giống với một con người ở lứa tuổi mới lớn với những nét bồng bột, xốc nổi, thiếu chín chắn trong suy nghĩ, việc làm.
- Truyện được viết theo lối đồng thoại. Nhân vật chính là những con vật nhỏ bé bình thường và rất gần gũi với trẻ em. Loài vật ở đây cũng có suy nghĩ nói năng tình cảm, tâm lí và các quan hệ như ở con người.
- Nghệ thuật miêu tả loài vật của Tô Hoài rất sinh động. Cách kể chuyện theo ngôi thứ nhất tự nhiên, hấp dẫn, ngôn ngữ chính xác, giàu tính tạo hình.
 Ghi nhớ: SGK