Giáo án môn Ngữ văn lớp 9 - Bài 1: Văn học văn học viết Yên bái từ 1975 đến nay

Líp 9
bµi 1: v¨n häc
V¨n häc viÕt Yªn b¸i tõ 1975 ®Õn nay
(2 tiÕt)
1. Môc tiªu: 
Sau khi häc xong bµi nµy, häc sinh ®¹t ®­îc:
1.1. KiÕn thøc:
	- BiÕt ®­îc mét sè t¸c gi¶ v¨n häc tiªu biÓu cña Yªn B¸i tõ 1975 ®Õn nay.
	- BiÕt ®­îc mét sè t¸c phÈm v¨n häc tiªu biÓu viÕt vÒ Yªn B¸i tõ 1975 ®Õn nay.
	- HiÓu néi dung vµ nghÖ thuËt cña mét vµi t¸c phÈm.
1.2. KÜ n¨ng:
	- BiÕt c¸ch s­u tÇm nh÷ng th«ng tin c¬ b¶n vÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm v¨n häc.
	- BiÕt ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n häc
1.3.Th¸i ®é: Tr©n träng, yªu quý, tÝch cùc t×m hiÓu häc ®Þa ph­¬ng.
2. Th«ng tin:
2.1. Kh¸i qu¸t vÒ v¨n häc Yªn B¸i tõ 1975 ®Õn nay:
	Tõ n¨m 1975 ®Õn nay v¨n häc Yªn B¸i cã sù ph¸t triÓn c¶ vÒ ®éi ngò t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm. C¸c t¸c gi¶ Yªn B¸i ®­îc tËp hîp vµ sinh ho¹t trong tæ chøc Héi V¨n häc- NghÖ thuËt Yªn B¸i. T¹p chÝ V¨n nghÖ Yªn B¸i lµ c¬ quan ng«n luËn, ®¨ng t¶i c¸c s¸ng t¸c, lý luËn – phª b×nh vµ s­u tÇm, kh¶o cøu v¨n ho¸, v¨n häc d©n gian Yªn B¸i. Ngoµi ra, c¸c t¸c gi¶ ®Òu cã c¸c t¸c phÈm ®­îc xuÊt b¶n tõ c¸c nhµ xuÊt b¶n trung ­¬ng.
	VÒ v¨n xu«i: Tõ 1975 ®Õn 2007 ë Yªn B¸i cã kho¶ng 25 t¸c gi¶ viÕt v¨n xu«i. §éi ngò t¸c gi¶ v¨n xu«i Yªn B¸i kh¸ ®a d¹ng, phong phó. Cã ng­êi quª gèc ë Yªn B¸i, cã ng­êi tõ nhiÒu tØnh, thµnh kh¸c ®Õn Yªn B¸i c«ng t¸c, lµm ¨n sinh sèng. Hä ë nhiÒu vïng miÒn trong tØnh, lµm nhiÒu c«ng viÖc kh¸c nhau, thuéc nhiÒu thÕ hÖ, nh­ng tÊt c¶ ®Òu g¾n bã víi m¶nh ®Êt, con ng­êi Yªn B¸i. Yªn B¸i ®· trë thµnh quª h­¬ng trong cuéc sèng vµ vïng quª trong s¸ng t¸c v¨n häc. Trong sè c¸c t¸c gi¶ v¨n xu«i Yªn B¸i cã nh÷ng c©y bót tiªu biÓu, cã nhiÒu t¸c phÈm viÕt vÒ Yªn B¸i nh­: Xu©n Nguyªn, §Þch Ngäc L©n, Bïi Huy Mai, TrÇn Cao §µm, Hµ L©m Kú, Hoµng ThÕ Sinh, Hoµng ViÖt Qu©n, NguyÔn Th¸i Sinh, Hoµng H÷u Sang, Quang B¸ch, NguyÔn ThÞ Lòy, NguyÔn HiÒn L­¬ng, Hoµng T­¬ng Lai...
T¸c phÈm v¨n xu«i Yªn B¸i kh¸ ®a d¹ng vÒ thÓ lo¹i, bao gåm: TruyÖn, kÝ, tiÓu thuyÕt. C¸c m¶ng ®Ò tµi cña v¨n xu«i Yªn B¸i còng kh¸ phong phó. Cã ®Ò tµi lÞch sö, thÓ hiÖn h×nh ¶nh con ng­êi Yªn B¸i trong hai cuéc kh¸ng chiÕn, nh­ c¸c t¸c phÈm: “Ng«i ®×nh B¶n Chang” tiÓu thuyÕt cña §Þch Ngäc L©n, “BÕn ngßi”, “©u L©u bÕn löa” tiÓu thuyÕt cña TrÇn Cao §µm, “KØ vËt cuèi cïng”, “Giã Mï C¨ng truyÖn dµi cña Hµ L©m Kú, “Ng­êi mÑ suèi Lòng Ph«” tËp truyÖn ng¾n cña Xu©n Nguyªn...Cã ®Ò tµi vÒ lao ®éng s¶n xuÊt x©y dùng quª h­¬ng, vÒ cuéc sèng th­êng nhËt cña con ng­êi Yªn B¸i, nh­ c¸c t¸c phÈm: “HuyÖn trªn nói” tËp ký cña Hoµng ViÖt Qu©n, “Lóa non ë M­êng Lai” tËp ký cña Vò Quý, “Kh¸t väng tõ ®Êt”, “Lªn Phan xi ph¨ng” tËp ký cña Hoµng ThÕ Sinh, “ChuyÖn l¹ ë b¶n Coãc” tËp truyÖn ng¾n cña Hoµng H÷u Sang, “VÇng tr¨ng kh«ng cßn khuyÕt” tiÓu thuyÕt cña NguyÔn ThÞ Luü, “ Lµng ch©n dèc” tiÓu thuyÕt cña Ph¹m §øc H¶o...
 NhiÒu t¸c phÈm ®· ®¹t gi¶i th­ëng trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng, ®­îc nhiÒu b¹n ®äc trong vµ ngoµi tØnh biÕt ®Õn.
	Cã thÓ nãi v¨n xu«i Yªn B¸i sau 1975 ®· cã sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng, cã nhiÒu ®ãng gãp cho c«ng cuéc x©y dùng quª h­¬ng Yªn B¸i vµ gãp tiÕng nãi giµu b¶n s¾c d©n téc, miÒn nói vµo sù ph¸t triÓn chung cña v¨n xu«i ViÖt Nam.
Còng nh­ v¨n xu«i, th¬ ca Yªn B¸i sau 1975 cã sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ. HiÖn ë Yªn B¸i cã kho¶ng gÇn 40 t¸c gi¶ th¬ lµ héi viªn Héi V¨n häc – NghÖ thuËt Yªn B¸i, Héi nhµ v¨n ViÖt Nam, ngoµi ra cßn mét lùc l­îng ®«ng ®¶o c¸c t¸c gi¶ th¬ sinh ho¹t t¹i c¸c C©u l¹c bé th¬ lµ céng t¸c viªn cña T¹p chÝ V¨n nghÖ Yªn B¸i. T¸c gi¶ th¬ Yªn B¸i cßn cã sù ®a d¹ng phong phó h¬n ®éi ngò t¸c gi¶ v¨n xu«i, cã t¸c gi¶ cßn ë løa tuæi thiÕu nhi, cã t¸c gi¶ ®· cao tuæi, cã c©y bót chuyªn nghiÖp, cã c©y bót nghiÖp d­. Cã thÓ nãi th¬ ca ®· ®i vµo cuéc sèng hµng ngµy cña con ng­êi Yªn B¸i c¶ ë bÒ réng vµ chiÒu s©u. Trong sè c¸c t¸c gi¶ th¬ Yªn B¸i ph¶i kÓ ®Õn nhµ th¬ Ngäc B¸i víi c¸c tËp th¬: “Mµu xanh con suèi”, “Chïm qu¶ ®Çu mïa”, “TrÇm tÜnh c¸nh rõng”, “Nh÷ng con ®­êng ®Êt ®· qua”... vµ tr­êng ca “Lêi cÊt lªn tõ ®Êt”. TiÕp theo lµ c¸c t¸c gi¶: Vò ChÊn Nam víi c¸c tËp th¬: “Nh÷ng mïa hoa”, “Mïa hoa ph­îng”, “S«ng quª”. Lª V©n víi c¸c tËp th¬: “D¸ng ®øng P¬ mu”, “Giã kh«ng lêi”, “Kho¶ng trêi sau cöa sæ”... D­¬ng So¸i víi c¸c tËp th¬: “§Êt l¹”, “Göi em ë cuèi s«ng Hång”...C¸c t¸c gi¶ kh¸c nh­ Lª V¨n Léc, Lª Anh Quèc, TrÇn ThÞ N­¬ng, NguyÔn Ngäc Tr×u, Hoµng B¶o, Ngäc ChÊn...còng ®Òu cã nhiÒu tËp th¬ ®· ®­îc xuÊt b¶n, trong ®ã cã nhiÒu bµi th¬ ®­îc b¹n ®äc yªu quý. 
C¸c t¸c gi¶ th¬ cao tuæi Yªn B¸i vÉn miÖt mµi s¸ng t¸c, chÊt th¬ ngµy cµng l¾ng ®äng. C¸c t¸c gi¶ trÎ cña th¬ ca Yªn B¸i tuy s¸ng t¸c ch­a nhiÒu nh­ng ®· ®Ó l¹i nhiÒu Ên t­îng, t¹o nªn nh÷ng g­¬ng mÆt míi cho th¬ ca Yªn B¸i vµ gãp nh÷ng b«ng hoa xø nói vµo v­ên hoa th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Cã nhiÒu bµi th¬ Yªn B¸i ®­îc c¸c nh¹c sü trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng phæ nh¹c thµnh c¸c ca khóc cã søc sèng víi thêi gian nh­ “ Göi em ë cuèi s«ng Hång” cña D­¬ng So¸i, “ Anh cã vµo NghÜa Lé víi em kh«ng” cña Hoµng H¹nh, “ §ªm M­êng Lß” cña Vò Quý...
Bªn c¹nh v¨n xu«i vµ th¬ ca c¸c thÓ lo¹i v¨n häc kh¸c còng cã sù ph¸t triÓn ë c¸c møc ®é nhÊt ®Þnh. NhiÒu t¸c phÈm kÞch vµ ca c¶nh cña t¸c gi¶ Ph¹m Lª H¹nh ®· ®­îc ®oµn nghÖ thuËt tØnh dµn dùng. NhiÒu bµi nghiªn cøu – phª b×nh, giíi thiÖu t¸c phÈm cña H¸n Trung Ch©u, Hoµng ViÖt Qu©n, ThÕ Quynh, Quang B¸ch...®· cã nh÷ng ®ãng gãp cho sù ph¸t triÓn cña v¨n häc Yªn B¸i. M¶ng s­u tÇm, kh¶o cøu v¨n ho¸, v¨n häc d©n gian Yªn B¸i, ph¶i kÓ ®Õn c¸c ®ãng gãp cña c¸c t¸c gi¶: Hoµng H¹c víi c¸c s­u tÇm, biªn dÞch truyÖn cæ, d©n ca, tr­êng ca d©n téc Tµy; Minh Kh­¬ng, víi c¸c s­u tÇm truyÖn cæ d©n gian vµ d©n ca d©n téc M«ng; Bïi Huy Mai víi c¸c s­u tÇm truyÖn cæ d©n ca vµ sinh ho¹t v¨n ho¸ d©n gian d©n téc Th¸i. C¸c t¸c gi¶ trÎ nh­ Hoµng T­¬ng Lai, Hoµng Nh©m, Ph¹m §øc Toµn, Hoµng ThÞ H¹nh còng ®· cã nh÷ng bµi s­u tÇm cã gi¸ trÞ.
Trong sù ph¸t triÓn chung cña v¨n häc Yªn B¸i, m¶ng v¨n häc thiÕu nhi ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu. NhiÒu t¸c gi¶ viÕt th¬, truyÖn cho thiÕu nhi, nh­: Hµ L©m Kú víi c¸c tËp truyÖn “Chim ri nói”, “Nh÷ng ®øa con lªn nói”; Lª Quèc Hïng víi trªn 10 tËp truyÖn ®ång tho¹i; Lª V¨n Léc víi tËp th¬ “LÝch tÝch chim xanh”, Hoµng H÷u Sang víi tËp truyÖn “¤ng néi”; §Þch Ngäc L©n víi tËp truyÖn “Chó H¶nh vµ th»ng Boãng”. Bªn c¹nh s¸ng t¸c cña ng­êi lín cho thiÕu nhi, cßn cã c¸c s¸ng t¸c cña chÝnh c¸c em thiÕu nhi. NhiÒu t¸c phÈm cña c¸c t¸c gi¶ häc sinh ®ang sinh ho¹t t¹i c¸c c©u l¹c bé v¨n häc t¹i c¸c nhµ tr­êng, nh­ Tr­êng Trung häc phæ th«ng V¨n Yªn, Tr­êng Trung häc phæ th«ng Lý Th­êng KiÖt, Tr­êng Trung häc phæ th«ng NguyÔn HuÖ...®· ®­îc giíi thiÖu trªn t¹p chÝ V¨n nghÖ Yªn B¸i. Trong sè ®ã cã c©y bót ®· tr­ëng thµnh, nh­ N«ng Quang Khiªm víi tËp truyÖn ng¾n “Rõng Pha m¬ yªu dÊu”.
Bµi t×m hiÓu vÒ v¨n häc Yªn B¸i tõ 1975 ®Õn nay ®­îc tiÕn hµnh trong thêi gian 2 tiÕt. TiÕt 1 t×m hiÓu vÒ v¨n xu«i, tiÕt 2 t×m hiÓu vÒ th¬ ca. Do thêi gian rÊt h¹n chÕ vµ kh¶ n¨ng nhËn thøc cña häc sinh trung häc c¬ së nªn chóng ta kh«ng d¹y bµi kh¸i qu¸t vÒ v¨n häc. Bµi häc chØ yªu cÇu häc sinh biÕt ®­îc tªn mét sè t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm tiªu biÓu, t×m hiÓu s©u h¬n 1 t¸c phÈm th¬ vµ 1 t¸c phÈm v¨n xu«i. Chóng t«i gîi ý lùa chän ®äc – hiÓu mét ®o¹n trÝch trong truyÖn “ KØ vËt cuèi cïng” cña Hµ L©m Kú vµ bµi th¬ “ §ªm M­êng Lß cña Vò Quý”.
2.2. TruyÖn “KØ vËt cuèi cïng” cña Hµ L©m Kú 
 Giíi thiÖu Hoµng V¨n Thä vµ truyÖn “KØ vËt cuèi cïng” :
TruyÖn “KØ vËt cuèi cïng”cña nhµ v¨n d©n téc Tµy, Hµ L©m Kú viÕt vÒ anh hïng liÖt sÜ Hoµng V¨n Thä, Nhµ xuÊt b¶n Kim §ång xuÊt b¶n n¨m 1991. Hoµng V¨n Thä, d©n téc Tµy, sinh n¨m 1932 trong mét gia ®×nh n«ng d©n nghÌo ë lµng Thanh Tó, x· §¹i LÞch, huyÖn V¨n ChÊn, tØnh Yªn B¸i. 
 Tõ th¸ng 7- 1945 Thä ®· cïng ®ång bµo §¹i LÞch ®i ph¸ kho thãc cña NhËt - Ph¸p ë lµng Mþ. Th¸ng 6 – 1947, qu©n Ph¸p ë S¬n La bÊt ngê ®¸nh chiÕm Ba Khe, lËp c¸c ®ån Ca VÞnh, Däc, Kh¸o, §ång Bå bao quanh §¹i LÞch. §ång chÝ §µo TiÕn Léc( l·o thµnh c¸ch m¹ng nay ®· nghØ h­u t¹i thÞ x· NghÜa Lé) quyÕt ®Þnh chän Hoµng V¨n Thä lµm liªn l¹c cho x· bé ViÖt Minh, råi giao cho Thä chän ng­êi lËp ®éi du kÝch thiÕu niªn trung kiªn hç trî cho ®éi du kÝch vâ trang cña x·. §éi lóc ®Çu chØ cã ba ng­êi: Hoµng V¨n Thä lµ ®éi tr­ëng vµ hai ®éi viªn lµ Hµ V¨n TÝch vµ Hoµng H÷u UyÓn. §éi du kÝch thiÕu niªn §¹i LÞch dÇn dÇn ph¸t triÓn vµ ho¹t ®éng næi tiÕng ë huyÖn V¨n ChÊn lóc bÊy giê.
Ngµy 20- 11-1947, lÝnh Ph¸p tõ ®ån §ång Bå cµn vµo §¹i LÞch. Thä xin tham gia chiÕn ®Êu, ®­îc ®ång chÝ Hïng S¬n chñ tÞch x· bé ViÖt Minh ®ång ý, vµ ®­îc ®ång chÝ Hoµng Minh L­u, ®éi tr­ëng du kÝch vâ trang bè trÝ cho giËt m×n ë ®Ønh ®Ìo Din. Bän Ph¸p ®Õn n¬i, Minh L­u ra lÖnh cho Thä giËt m×n, hai qu¶ m×n tù chÕ næ tung, du kÝch còng x¶ ®¹n xuèng lßng ®­êng. Mét tªn Ph¸p, mÊy tªn nguþ chÕt vµ bÞ th­¬ng t¹i chç. Hoµng V¨n Thä nh¶y ra th¸o khÈu xten trªn tay th»ng Ph¸p råi ch¹y vµo ven rõng. Kh«ng may b¨ng ®¹n cña tèp lÝnh ®i sau lµm Thä lo¹ng cho¹ng ng· xuèng. GiÆc chÆt ®Çu anh råi treo lªn c©y s©ng suèt mét ngµy ®Ó phôc b¾t du kÝch. Du kÝch ph¶i chê ®Õn ®ªm míi lÊy ®­îc x¸c anh ®­a vÒ truy ®iÖu vµ ch«n cÊt.
 Hoµng V¨n Thä ®­îc truy tÆng Hu©n ch­¬ng chiÕn c«ng h¹ng ba vµ B»ng Tæ Quèc ghi c«ng. Ngµy 31 th¸ng 7 n¨m 1998, Chñ tÞch n­íc ®· kÝ quyÕt ®Þnh truy tÆng danh hiÖu Anh hïng lùc l­îng vò trang nh©n d©n cho Hoµng V¨n Thä - ng­êi ®éi tr­ëng du kÝch thiÕu niªn x· §¹i LÞch hi sinh khi võa 15 tuæi. Anh lµ liÖt sÜ ®Çu tiªn trong sè 47 liÖt sÜ cña x· §¹i LÞch hi sinh trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. X· §¹i LÞch - quª h­¬ng Hoµng V¨n Thä còng ®­îc §¶ng vµ Nhµ n­íc phong tÆng danh hiÖu ®¬n vÞ Anh hïng lùc l­îng vò trang nh©n d©n. Hoµng V¨n Thä hi sinh anh dòng ®· g©y mét tiÕng vang lín ®èi víi tØnh Yªn B¸i lóc bÊy giê, c¸c phong trµo “C­íp sóng giÆc giÕt giÆc”, “GiÕt giÆc lËp c«ng” ®­îc ph¸t ®éng. ¤ng TrÇn §×nh Kh¸nh, Chñ tÞch Uû ban kh¸ng chiÕn tØnh Yªn B¸i lóc ®ã ®· trao tÆng cê “Noi g­¬ng Hoµng V¨n Thä thi ®ua giÕt giÆc b¶o vÖ quª h­¬ng” cho x· §¹i LÞch.
Th¸ng 10 n¨m 1998, tØnh ®oµn Hoµng Liªn S¬n(cò) ®· tæ chøc cuéc héi th¶o vÒ ®éi du kÝch thiÕu niªn x· §¹i LÞch. C¸c ®¹i biÓu ®Òu nhÊt trÝ coi Hoµng V¨n Thä lµ “Kim §ång cña Hoµng Liªn S¬n”. TØnh §oµn còng ®· lËp gi¶i th­ëng Hoµng V¨n Thä ®Ó trao tÆng cho c¸c thiÕu nhi cña tØnh ®¹t thµnh tÝch xuÊt s¾c trong häc tËp vµ c«ng t¸c ®éi. HiÖn ë thÞ x· NghÜa Lé vµ huyÖn V¨n ChÊn cã nhiÒu tr­êng häc vµ mét con ®­êng mang tªn Hoµng V¨n Thä
 Hoµng V¨n Thä còng lµ ®Ò tµi s¸ng t¸c cña V¨n häc - NghÖ thuËt Yªn B¸i. Mét sè t¸c phÈm ®· ra ®êi nh­: “Hoµng V¨n Thä c­íp sóng T©y”- Tranh s¬n dÇu cña Qu¸ch Hïng, “H­¬ng cèm mïa thu”- ca kÞch cña Xu©n Nguyªn do ®oµn nghÖ thuËt tØnh dµn dùng dù héi diÔn toµn quèc, “Chim ri ®¸”- kÞch c ... Chinh gi÷ tay anh Hïng(7) n× nÌo:
	 - Anh ®ång ý ®i, anh Hïng?
	 - Kh«ng ®©u, ®¸nh nhau lµ viÖc cña ng­êi lín. C¸c chó cßn bÐ, cø lo häc ®·.
	 - Nh­ng cßn chóng nã, häc còng ch¼ng næi ®©u. Em bá häc råi, em ®i du kÝch ®Êy.
	 Anh Hïng nh×n Chinh. Chinh vèn cao to, Ýt nãi, nh­ng ®· nãi lµ ch¾c nh­ viÖc m×nh lµm. Ng­êi l·nh ®¹o x· bé kÏ gËt ®Çu. Cßn Thä, anh døt kho¸t tõ chèi.
	Chinh rÏ l¸ rõng lao ®i, d­íi ch©n dèc, d¸ng anh Hoµng Minh(8) thÊp tho¸ng, véi vµng.
	Thä thÊy buån, b­íc theo sau ng­êi chØ huy cao nhÊt cña x· bé. B©y giê theo lÖnh anh Hïng, Thä kh«ng ®­îc phÐp rêi anh mét b­íc. Hai anh em n»m l¹i l¸n §iÒu Cuång. Ban chØ huy trËn ®¸nh ®Æt ë ®©y.
	Tin cho biÕt ®Þch thay ®æØ thêi ®iÓm hµnh qu©n, chËm h¬n tr­íc hai giê. ChËm h¬n th× ta cµng ®ñ thêi gian ch«n m×n. Ban chØ huy quyÕt ®Þnh sö dông m×n. §©y lµ lÇn ®Çu du kÝch dïng m×n phôc kÝch ®Þch.
	 Thä mõng r¬n khi ®­îc anh Hïng giao nhiÖm vô mang chØ thÞ cña ban chØ huy ®Õn ®éi du kÝch. Quµng tói g¹o rang vµo ng­êi, chµo c¸c anh,råi lÊy véi chiÕc ná vµ èng tªn chui ra khái l¸n. Nh­ng nghÜ thÕ nµo Thä l¹i ®øng tÇn ngÇn mét gi©y. H×nh nh­ muèn nãi ®iÒu g× víi anh V¶ng(9)? Nh­ng råi Thä b­íc nhanh vÒ phÝa tr­íc. Nh×n Thä, anh V¶ng kh«ng ®µnh lßng. Anh b­íc nhanh theo ng­êi ®éi tr­ëng thiÕu nhi cøu quèc, khÏ söa l¹i chiÕc mò ca l« trªn ®Çu Thä.
	Qua ¸nh tr¨ng, hai anh em nh×n nhau. Thä ph¶i hÝt thë thËt dµi ®Ó lÊy l¹i b×nh tÜnh råi kÏ nãi:
	 - NÕu s¸ng mai kh«ng thÊy em vÒ th× anh nãi víi anh Hïng lµ em ë l¹i chiÕn ®Êu- Thä dõng l¹i- Nh­ng anh ®õng cho anh Êy biÕt tr­íc nhÐ!
	 Kh«ng ®îi anh V¶ng tr¶ lêi, Thä ®· ch¹y vôt ®i
Bän giÆc nghªnh ngang ®i qua ®ång lóa §¹i LÞch, võa ®i võa chØ trá. Tªn Ph¸p chØ huy Ðp bän lÝnh hµnh qu©n tõ gµ g¸y. Trêi ®· höng s¸ng, chóng nã cã phÇn yªn t©m h¬n.
	Ngåi trong bói nøa d¹i, Thä quan s¸t tõng tªn giÆc ®ang mÖt mái v­ît dèc. Bèn n¨m tªn ®i ®Çu lµ lÝnh lÖ, lÝnh khè ®á, råi ®Õn hai th»ng T©y mÆt ®Çy l«ng ®Çu ®éi mò s¾t, ¸o céc tay, quÇn ng¾n ®Õn gèi, mçi ®øa «m ngang l­ng mét khÈu sóng tiÓu liªn, sau chóng lµ mét ®¸m lóc nhóc lÝnh nguþ vµ lÝnh ¸o the ®éi kh¨n xÕp. Thä bçng nhí ®Õn Lång(10). Lång ¬i, gi¸ cã mµy ë ®©y, mµy sÏ nhËn mÆt nh÷ng th»ng nµo ®· ®¸nh mµy ë ®ån §ång Bå, mµy sÏ ®­îc th¼ng tay quËt l¹i chóng.
	Lò giÆc vÉn quanh co ng­îc ®Ìo Din(11) d­íi ch©n nói B¸ng(12). ¤i ngän nói quª h­¬ng, Thä sinh ra vµ lín lªn ë ®Êt nµy, nh÷ng nÕp nhµ sµn lÊp lã d­íi bãng c©y v¶i, c©y ngo·, mïa qu¶ chÝn chim ë ®©u bay vÒ suèt ngµy kªu “ Pß ¬i”, “Pß ¬i” rén r·. Råi v­ên b«ng, råi v­ên chµm. Tay mÑ cã lóc nµo nh½n nhôi ®©u. Ngµy ®i cÊy, ®i xe b«ng, tèi l¹i vÒ bªn khung dÖt, l¹i nhuém v¶i. Tay mÑ ram r¸m bëi n­íc bïn vµ n­íc nhuém chµm ®Æc dÝnh. ë ®©y ®· bao lÇn bän trÎ, tuæi m­êi hai, m­êi ba ham ®¸nh trËn gi¶ ®Ó tr©u ¨n lóa cña l·o chñ Ho¸nh lµng Däc, bÞ con l·o ®uæi, ch¹y ®Õn tËn ch©n ®Ìo Din.
	Thä liÕc nh×n anh Minh. Anh lÆng lÏ vÝt cµnh l¸, theo dâi ®Þch. Anh lµ ng­êi sÏ ra lÖnh cho Thä giËt m×n. ¦u tiªn l¾m Thä míi ®­îc ng­êi chØ huy ®éi du kÝch giao cho c«ng viÖc nµy. ë mám ®åi bªn kia, mÊy anh du kÝch vÉn im l×m chê ®îi. MÑ ¬i, ThËm ¬i! Gi¸ mµ lóc nµy cã mÑ vµ c¸i ThËm(13), con sÏ h«n lªn lªn m¸ mÑ vµ em g¸i ®Ó mÑ ®õng b¶o r»ng con chØ lµ th»ng bÐ ch¨n tr©u. ê, Thä khÏ mØm c­êi nh­ ®ang theo ®uæi ý nghÜ v« duyªn cña m×nh. Cßn Th¶o n÷a, kh«ng biÕt ThËm ®· ®­a ¸o cho Th¶o(14) ch­a? Th¶o thïa nèt chiÕc khuy trªn cæ ¸o ch­a? Nhí Th¶o, th­¬ng hai con m¾t cña Th¶o qu¸.
	 - Thä, nghÜ g× thÕ, nã ®Õn n¬i råi kia k×a.
	Thä giËt m×nh sau c¸i huých tay vµ c©u nãi rÊt khÏ cña anh Minh.
	 - B×nh tÜnh nh¸, b×nh tÜnh ®Êy.
	Thä c¶m thÊy cã c¸i g× hÇm hËp ë trong ngùc, tay gi÷ d©y m×n, tay níi chiÕc khuy ¸o cho dÔ thë h¬n.
	 Mét th»ng, hai th»ng lÝnh ®· b­íc qua qu¶ m×n vïi d­íi ®Êt mµ sao anh Minh vÉn kh«ng ra lÖnh?
	 L¹i hai th»ng lÝnh n÷a b­íc tíi.
	 - Anh Minh ¬i!
	 - Suþt!
	K×a, th»ng T©y(15), th»ng T©y ®ang ­ìn ngùc nh×n rõng, c¸i mòi lâ qu¨m qu¨m, l«ng mµy rËm nh­ con bä räm n­¬ng. GÇn qu¸ råi, Thä cã c¶m gi¸c chØ cÇn rÏ mÊy cµnh l¸ dong che tr­íc mÆt lµ hai bªn nh×n thÊy nhau ngay.
Th»ng Ph¸p x× xå c©u g× lµm tªn th«ng ng«n quay l¹i thÐt tôi lÝnh ®i sau.
	 - A lª, nhanh lªn, s¾p qua nói råi!
	 Th»ng T©y ®i ®Çu chØ c¸ch chïm m×n n¨m mÐt, råi ba mÐtmét mÐt
	 - GiËt ®i! – Hoµng Minh hÐt.
	 Uúnh, Uúnh! §oµng, ®oµng, ®oµng!
 Hai qu¶ m×n tù chÕ(16) næ dån. Ba luång ®¹n sóng kÝp(17), sóng s¨n(18), sóng hai nßng(19) tõ c¸c bôi c©y, chÐo c¸nh sÎ x¶ löa xuèng lßng ®­êng. Bän giÆc la thÐt Çm Ü, ch¹y t¸n lo¹n ra hai ®Çu nói. Bèn n¨m tªn lÝnh, ®øa ng·, ®øa «m bông, m¸u tóa ra ven rõng.
	Thä nh×n râ c¸i th©n dµi lªnh khªnh cña th»ng T©y ch¹y ®­îc ba b­íc th× l¶o ®¶o vËt xuèng gèc bôi nøa d¹i. Ph¶i c­íp khÈu sóng cña th»ng T©y. Mét ý nghÜ t¸o b¹o loÐ nhanh trong ®Çu. Tõ trªn bôi dong Thä nh¶y µo xuèng. Th»ng T©y n»m ngöa, mét bªn ch©n to¸c ra, khÈu tiÓu liªn(20) ®eo ngang ngùc h¾n. Thä ph¶i dïng hÕt søc míi kÐo khÈu sóng tuét khái tay tªn giÆc råi ch¹y vµo ven rõng. Nh­ng kh«ng kÞp råi, bän lÝnh ®· lÊy l¹i b×nh tÜnh kÞp ph¸t hiÖn ra mét du kÝch con. Lo¹t ®¹n ®éc ¸c cña ®Þch lµm Thä lo¹ng cho¹ng. Gi©y l¸t Thä bçng thÊy trêi ®Êt tèi sÇm, quay cuång.
	 S¸ng h«m Êy, 20 th¸ng M­êi Mét n¨m 1947, mét s¸ng trong lµnh mµ ¶m ®¹m, Hoµng V¨n Thä ng· xuèng ngay trªn m¶nh ®Êt quª h­¬ng lóc anh ch­a ®Çy m­êi s¸u tuæi.
	 Tin ng­êi ®éi tr­ëng hi sinh lµm c¸c ®éi viªn cho¸ng v¸ng. Ng­êi ®au ®ín nhÊt h«m nay lµ Th¶o, Th¶o ngÊt ®i, l¹i tØnh trªn tay Liªn(21). Mµ l¹ thay, Th¶o kh«ng khãc, n­íc m¾t cña c« g¸i m­êi bèn tuæi Êy ®· lµm ­ít ®Ém tÊm ¸o mµ ng­êi b¹n trai th©n yªu göi l¹i tõ mÊy h«m tr­íc. Ai ngê tÊm ¸o chµm ch­a thïa hÕt khuy ®ã l¹i lµ kØ vËt cuèi cïng cña ng­êi con trai, ng­êi ®éi tr­ëng thiÕu nhi tõng lµm x«n xao lßng Th¶o nh÷ng ngµy qua.
Hµ L©m Kú
Chó thÝch:
(ê) Nhµ v¨n Hµ L©m Kú:
 + Tªn khai sinh: Hµ L©m Kú; bót danh: Vi Hµ; sinh n¨m 1952; quª qu¸n: X· §¹i LÞch, huyÖn V¨n ChÊn, Yªn B¸i; d©n téc: Tµy; tr×nh ®é chuyªn m«n: §¹i häc S­ ph¹m, §¹i häc V¨n ho¸; hiÖn lµ phã Gi¸m ®èc Së V¨n ho¸ - Th«ng tin tØnh Yªn B¸i, HiÖu tr­ëng Tr­êng Cao ®¼ng V¨n ho¸ - NghÖ thuËt – Du lÞch tØnh Yªn B¸i. Héi viªn c¸c héi: Héi nhµ v¨n ViÖt Nam, Héi nhµ b¸o ViÖt Nam, Héi v¨n nghÖ d©n gian ViÖt Nam, Héi V¨n häc - NghÖ thuËt c¸c d©n téc thiÓu sè ViÖt Nam, Héi V¨n häc - NghÖ thuËt Yªn B¸i. C¸c t¸c phÈm chÝnh: Kû vËt cuèi cïng - TruyÖn võa - NXB Kim §ång 1991, Chim ri nói - TruyÖn võa- NXB Kim §ång 1992, X«n xao rõng l¸ - Th¬ - NXB Thanh niªn 1992, Giã Mï C¨ng - TruyÖn dµi - NXB V¨n ho¸ d©n téc 1995, Nh÷ng ®øa con lªn nói - TËp truyÖn thiÕu nhi - NXB V¨n ho¸ d©n téc 1994, Con trai bµ chóa N¶ - TËp truyÖn thiÕu nhi - NXB Kim §ång 1998, Tõng vu«ng thæ cÈm - Kh¶o cøu v¨n ho¸ d©n gian( chñ biªn), Mçi nÐt hoa v¨n - Kh¶o cøu VHDG, V­ît rõng – TiÓu thuyÕt.
+ Gi¶i th­ëng: NhiÒu gi¶i th­ëng trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng.
 (1) §ån Bå: T¹i th«n Bå, x· ChÊn ThÞnh, huyÖn V¨n ChÊn.
(2) §ån Däc: T¹i lµng Däc, x· ViÖt Hång, huyÖn TrÊn Yªn.
(3) ChiÕn khu VÇn: Gåm c¸c x· ViÖt Hång, V©n Héi vµ vïng phô cËn, huyÖn TrÊn Yªn. 
(4) X· bé ViÖt Minh: L·nh ®¹o tæ chøc ViÖt Minh ë cÊp x· n¨m 1945 – 1954.
(5) Gß B»ng: Thuéc ®Þa phËn x· §¹i LÞch, huyÖn V¨n ChÊn.
(6) Chinh: Mét ®éi viªn du kÝch thiÕu niªn x· §¹i LÞch.
(7) Hïng: Hïng S¬n chñ nhiÖm x· bé ViÖt Minh x· §¹i LÞch.
(8) Hoµng Minh: Hoµng Minh L­u ®éi tr­ëng ®éi du kÝch vò trang x· §¹i LÞch.
(10) Lång: Nh©n vËt do t¸c gi¶ x©y dùng.
(11) §Ìo Din: Thuéc ®Þa phËn x· §¹i LÞch, huyÖn V¨n ChÊn, ®Ønh ®Ìo Din lµ gianh giíi gi÷a §¹i LÞch vµ ViÖt Hång.
(12) Nói B¸ng: Ch¹y qua c¸c x· §¹i LÞch, huyÖn V¨n ChÊn vµ ViÖt Hång, huyÖn TrÊn Yªn. 
(13)ThËm: ThËp em g¸i ruét cña Hoµng V¨n Thä.
(14) Th¶o: B¹n g¸i cña Thä, ng­êi mµ bè, mÑ ®Þnh hái c­íi cho Thä.
(15) T©y: ChØ lÝnh Ph¸p vµ lÝnh lª d­¬ng nãi chung.
(16) M×n tù chÕ: M×n do du kÝch tù chÕ t¹o.
(17)Sóng kÝp: Mét lo¹i sóng tù chÕ b¾n b»ng ®¹n gÐm, th­êng dïng ®Ó ®i s¨n.
(18) Sóng s¨n: Sóng dïng ®Ó ®i s¨n, th­êng còng lµ sóng tù chÕ.
(19) Sóng hai nßng: Sóng cã hai nßng.
(20) TiÓu liªn: Mét lo¹i sóng qu©n dông, trang bÞ cho c¸ nh©n.
(21) Liªn: Nh©n vËt do t¸c gi¶ x©y dùng.
C©u hái ®äc – hiÓu: 
1. H·y ph©n tÝch diÔn biÕn hµnh ®éng, t©m lÝ cña Hoµng V¨n Thä trong qu¸ tr×nh ®­îc tham gia trËn ®¸nh. Qua ®ã em thÊy Hoµng V¨n Thä lµ con ng­êi nh­ thÕ nµo?
2. Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch kÓ chuyÖn cña t¸c gi¶ ë phÇn 10 ?
2. 4. Bµi th¬ “ §ªm M­êng Lß” cña Vò Quý:
 	§ªm M­êng Lß
§ªm M­êng Lß
Tr¨ng ®ang lªn dÇn
Vµo ®©y anh!
Tay cÇm tay móa xoÌ(1) cïng em.
 ù
§õng sî say
§©y tay ngµ
ChÐn em d©ng ®Çy
ChÐn ®· d©ng ®Çy
DËp d×u ch©n chµng
DËp d×u ch©n em
Ta tan dÇn trong vßng quay.
 ù
K×a héi vui
Vµo ®©y anh!
§õng ®Ó em c« ®¬n mét m×nh
§ªm M­êng Lß
Tr¨ng d©ng ®Çy
§«i tay ngµ ®ãn chê ng­êi ¬i.
 ù
Vµo ®i anh
XoÌ ®i anh
§ªm kh«ng tµn
S­¬ng d©ng mê
Mai xa råi
Tr¨ng M­êng Lß anh mang vÒ xu«i.
 M­êng Lß 9 n¨m 1996- Vò Quý
Chó thÝch: 
(ê) T¸c gi¶ Vò Quý vµ hoµn c¶nh ra ®êi cña bµi th¬:
T¸c gi¶ Vò Quý tªn khai sinh: Vò V¨n Quý, sinh n¨m :1952, quª qu¸n: Nam §Þnh. Tèt nghiÖp §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi, Vò Quý lªn d¹y häc ë Yªn B¸i. Vò Quý võa d¹y häc võa viÕt v¨n vµ lµm b¸o. Anh lµ héi viªn Héi nhµ b¸o ViÖt Nam, héi viªn Héi V¨n häc - NghÖ thuËt Yªn B¸i.
T¸c phÈm ®· in: “ HÎm 99 ng¸ch N” - TËp truyÖn ng¾n - NXB V¨n ho¸ d©n téc 2005, nhiÒu th¬ ®¨ng trªn T¹p chÝ V¨n NghÖ Yªn B¸i vµ c¸c b¸o trung ­¬ng.
Bµi th¬ “ §ªm M­êng Lß” ®­îc t¸c gi¶ s¸ng t¸c vµo th¸ng 9 n¨m 1996 trong mét chuyÕn ®i c«ng t¸c t¹i M­êng Lß. C¶m xóc dµo d¹t, m·nh liÖt tr­íc mét ®ªm xoÌ cña ng­êi Th¸i M­êng Lß ®· t¹o c¶m høng cho Vò Quý viÕt bµi th¬ nµy.
Bµi th¬ ®· ®­îc nh¹c sÜ Thanh B×nh(mét nh¹c sÜ cña Yªn B¸i) phæ nh¹c vµ trë thµnh mét ca khóc ®­îc phæ biÕn réng r·i, ®­îc nhiÒu ngêi yªu thÝch, nhÊt lµ vïng V¨n ChÊn - M­êng Lß. Cã thÓ nãi nh¹c Thanh B×nh ®· ch¾p c¸nh cho th¬ Vò Quý. 
(1)XoÌ: Xem “ XoÌ Th¸i M­êng Lß”
(2) DËp d×u:(C¶nh t­îng) ®«ng vui, ng­êi qua l¹i kh«ng ngít. (¢m thanh) trÇm bæng, nhÞp nhµng, nèi tiÕp nhau nh­ quyÖn vµo nhau.
C©u hái ®äc – hiÓu: 
1. T×m hiÓu bè côc vµ nhËn xÐt vÒ diÔn biÕn c¶m xóc cña bµi th¬.
2. Ph©n tÝch c¸c h×nh ¶nh thiªn nhiªn vµ con ng­êi trong bµi th¬. C¸c h×nh ¶nh Êy nãi lªn ®iÒu g× vÒ ®ªm xoÌ M­êng Lß?
3. Bµi th¬ rÊt giµu nh¹c ®iÖu. Theo em nh¹c ®iÖu cña bµi th¬ ®­îc t¹o nªn bëi c¸c yÕu tè nµo? Nh¹c ®iÖu Êy nãi lªn c¶m xóc g× ?
4.Theo em nh©n vËt tr÷ t×nh trong bµi th¬ lµ ai? ThÓ hiÖn t×nh c¶m g×?
5. Tôc ng÷ Th¸i cã c©u: “Kh«ng xoÌ lóa kh«ng lªn, kh«ng xoÌ thãc kh«ng l¹i”
Em hiÓu c©u tôc ng÷ Êy nh­ thÕ nµo?