Giáo án môn Ngữ văn lớp 6 - Bài 6: Văn - Tập làm văn truyện cổ dân gian Yên Bái

Bµi 6: V¨n - TËp lµm v¨n
TruyƯn cỉ d©n gian Yªn B¸i
(1 tiÕt)
1.Mơc tiªu: 
Sau khi häc xong bµi nµy, häc sinh ®¹t ®­ỵc :
1.1. KiÕn thøc: 
	- BiÕt tªn mét sè truyƯn cỉ d©n gian, ®äc vµ nhí ®­ỵc mét ®Õn hai truyƯn cỉ d©n gian tiªu biĨu cđa c¸c d©n téc ®ang l­u hµnh ë Yªn B¸i.
- NhËn diƯn ®­ỵc thĨ lo¹i, tÝnh ®Þa ph­¬ng, d©n téc cđa mét vµi truyƯn cỉ d©n gian l­u hµnh ë Yªn B¸i.
1.2. Kü n¨ng: 
	- BiÕt c¸ch s­u tÇm, ghi chÐp néi dung, nhËn diƯn vỊ thĨ lo¹i truyƯn cỉ d©n gian ®ang l­u hµnh ë ®Þa ph­¬ng.
	- BiÕt ph©n tÝch, c¶m thơ néi dung vµ nghƯ thuËt cđa truyƯn cỉ d©n gian.
1.3. Th¸i ®é: Yªu quý, tr©n träng, gi÷ g×n kho tµng truyƯn cỉ d©n gian ®ang l­u hµnh ë ®Þa ph­¬ng.
2.Th«ng tin: 
2.1. Kh¸i qu¸t vª truyƯn cỉ d©n gian Yªn B¸i:
	Yªn B¸i lµ mét tØnh miỊn nĩi, cã nhiỊu d©n téc anh em cïng chung sèng. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triĨn cđa lÞch sư, c¸c d©n téc ®Õn c­ trĩ trªn ®Þa bµn Yªn B¸i vµo nhiỊu thêi ®iĨm kh¸c nhau, d©n sè cđa c¸c d©n téc cịng kh«ng ®ång ®Ịu nh­ng hÇu nh­ d©n téc nµo cịng mét kho tµng truyƯn cỉ d©n gian cđa d©n téc m×nh. Trong c¸c truyƯn cỉ d©n gian Yªn B¸i hiƯn nay cã nhiỊu truyƯn cã tªn ®Þa danh, tªn nh©n vËt hoỈc nh÷ng sù kiƯn lÞch sư ®· tõng x¶y ra trªn ®Þa bµn Yªn B¸i. Song cịng cã nh÷ng truyƯn kh«ng cã nh÷ng chi tiÕt Êy. ThËt khã x¸c ®Þnh nh÷ng truyƯn Êy xuÊt ph¸t tõ Yªn B¸i hay nã ®­ỵc du nhËp vµo Yªn B¸i cïng víi sù di c­ cđa c¸c d©n téc tõ n¬i kh¸c ®Õn ®Þa bµn Yªn B¸i. V× thÕ kh¸i niƯm truyƯn cỉ d©n gian Yªn B¸i chØ cã ý nghÜa t­¬ng ®èi. Nªn hiĨu ®ã lµ chØ c¸c truyƯn cỉ d©n gian ®­ỵc s­u tÇm vµ ®ang l­u hµnh ë Yªn B¸i.
 	Kho tµng truyƯn cỉ d©n gian ®ang l­u hµnh ë Yªn B¸i kh¸ phong phĩ vỊ mỈt thĨ lo¹i. Trong ®ã truyƯn cỉ tÝch chiÕm mét sè l­ỵng lín vµ cịng cã nhiỊu ®Ỉc s¾c vỊ mỈt nghƯ thuËt h¬n. Mét ®Ỉc ®iĨm dƠ nhËn thÊy lµ ranh giíi gi÷a c¸c truyƯn cỉ tÝch vµ truyỊn thuyÕt ë nhiỊu truyƯn kh«ng thËt râ rµng. Trong nhiỊu truyỊn thuyÕt cã yÕu tè cỉ tÝch vµ ng­ỵc l¹i. Qua viƯc ®iỊu tra, kh¶o s¸t, cã thĨ kĨ ra mét sè truyƯn tiªu biĨu cđa tõng thĨ lo¹i:
	- TruyỊn thuyÕt: 
	+ Mïa sÊm (TruyỊn thuyÕt d©n téc Th¸i )
	+ MỈt trêi sÊm, sÐt lµ mét gia ®×nh (TruyỊn thuyÕt d©n téc M«ng )
	+ MỈt ®Êt låi lâm (TruyỊn thuyÕt d©n téc M«ng )
	+ ¤ng ThÇn N«ng (TruyỊn thuyÕt d©n téc M«ng )
	+ ¤ng Tiªn trªn nĩi Ngị S¬n (TruyỊn thuyÕt d©n téc M«ng )
+ Nµng Han, T¹o CÇm H¸nh ®¸nh giỈc cê vµng (TruyỊn thuyÕt d©n téc Th¸i ).
- TruyƯn cỉ tÝch, cã c¸c tiĨu lo¹i:
	+ TruyƯn cỉ tÝch kĨ vỊ sù tÝch c¸c ®Þa danh: 
Tiªu biĨu nh­ c¸c truyƯn: Sù tÝch §¸t ¤ §å (TruyƯn cỉ tÝch d©n téc Cao Lan), Sù tÝch Ngßi Thia rªu ®¸ (TruyƯn cỉ tÝch d©n téc Th¸i), Sù tÝch Suèi n­íc nãng B¶n Hèc (TruyƯn cỉ tÝch d©n téc Th¸i), Sù tÝch Th¸c ¤ng, Th¸c Bµ (TruyƯn cỉ tÝch d©n téc Kinh, Tµy, Nïng), Sù tÝch Nĩi Ngµm Cha (TruyƯn cỉ tÝch d©n téc Th¸i), Sù tÝch §Ìo Khau Ph¹ (TruyƯn cỉ tÝch d©n téc M«ng)
	+ TruyƯn cỉ tÝch kĨ vỊ sù tÝch c¸c loµi c©y: 
Tiªu biĨu nh­ c¸c truyƯn: Sù tÝch c©y quÕ (TruyƯn cỉ tÝch d©n téc Dao), Sù tÝch Hoa Ban (TruyƯn cỉ tÝch d©n téc Th¸i), Sù tÝch c©y ng« (TruyƯn cỉ tÝch d©n téc M«ng)
	+ TruyƯn cỉ tÝch kĨ vỊ sù tÝch c¸c loµi vËt: 
Tiªu biĨu nh­ c¸c truyƯn: Sù tÝch ®u«i gÊu (TruyƯn cỉ tÝch d©n téc M«ng), Sù tÝch gµ Êp trøng vÞt (TruyƯn cỉ tÝch d©n téc M«ng), MÌo vµ Chuét (TruyƯn cỉ tÝch d©n téc Dao),
	+ TruyƯn cỉ tÝch kĨ vỊ sù tÝch c¸c ®å vËt: 
Tiªu biĨu nh­ c¸c truyƯn: Sù tÝch khÌn M«ng (TruyƯn cỉ tÝch d©n téc M«ng, Sù tÝch s¸o Tµy (TruyƯn cỉ tÝch d©n téc Tµy)
	+ TruyƯn cỉ tÝch kĨ vỊ con ng­êi: 
Tiªu biĨu nh­ c¸c truyƯn: Nµng Nu; A Sang ; Nï J¸o, Nao vµ Xªnh; Nï Phay häc khÌn (TruyƯn cỉ tÝch d©n téc M«ng), ChuyƯn t×nh hang ThÈm NÐ (TruyƯn cỉ tÝch d©n téc Th¸i), Chµng Hoa Sung (TruyƯn cỉ tÝch d©n téc Tµy)
Ngoµi truyƯn cỉ d©n gian, ë Yªn B¸i cßn l­u hµnh, phỉ biÕn mét sè tr­êng ca nh­ “Xèng chơ x«n xao” (TiƠn dỈn ng­êi yªu) cđa d©n téc Th¸i, “§­êng lªn d©ng lƠ tỉ”, “Then B¸ch §iĨu” cđa d©n téc Tµy.
 	ë c¸c truyƯn cỉ trªn tÝnh ®Þa ph­¬ng vµ tÝnh d©n téc ®­ỵc thĨ hiƯn kh¸ râ. TÝnh ®Þa ph­¬ng thĨ hiƯn qua c¸c chi tiÕt: tªn ®Þa danh, s¶n vËt, nh©n vËt cã ë ®Þa ph­¬ng hoỈc kĨ vỊ c¸c sù viƯc x¶y ra t¹i ®Þa ph­¬ng. TÝnh d©n téc thĨ hiƯn ë ng«n ng÷, lèi t­ duy, c¸ch diƠn ®¹t vµ b¶n s¾c v¨n ho¸ cđa c¸c d©n téc trong truyƯn.
 2.2. TruyỊn thuyÕt Nµng Han 
 TruyỊn thuyÕt cđa d©n téc Th¸i vïng V¨n ChÊn- M­êng Lß.
Ngµy x­a ë vïng Ao Lu«ng thuéc x· S¬n a, huyƯn V¨n ChÊn, tØnh Yªn B¸i, cã mét ng­êi con g¸i må c«i c¶ cha lÉn mĐ nh­ng l¹i th«ng minh, dịng c¶m vµ cã s¾c ®Đp l¹ th­êng. Mét h«m c« ®i vµo rõng lÊy cđi th× bÞ mét bÇy khØ v©y b¾t. MỈc dï c« ®· hÕt søc chèng cù nh­ng kh«ng th¾ng nỉi bÇy khØ, c« bÞ bÇy khØ b¾t ®em vµo trong rõng s©u. ë trong rõng c« ®­ỵc bÇy khØ ®èi ®·i hÕt søc tư tÕ(1), nhÊt lµ con khØ ®ùc ®Çu ®µn to lín. Nã th­êng cho bÇy khØ ®i t×m ng« nÕp, mËt ong, chim non, trøng kiÕn vỊ cho c« ¨n. Nã cßn th­êng ®Õn gÇn bªn c« g¸i, vuèt tãc, xoa l­ng, tá vỴ th©n thiÕt(2) víi c«.
Mét thêi gian sau nh©n lĩc bÇy khØ s¬ hë, c« g¸i ®· trèn ®­ỵc vỊ nhµ. Råi c« tù nhiªn mang thai vµ sinh ®­ỵc mét ®øa con g¸i. §øa trỴ sinh ra ®· to lín vµ ®Đp ®Ï kh¸c th­êng, nã ch¼ng mang mét dÊu vÕt nµo cđa bè khØ. Nã lín rÊt nhanh, cµng lín cµng khoỴ m¹nh, xinh ®Đp nªn mäi ng­êi trong vïng ®Ịu gäi lµ nµng tiªn Han.
Han cã tµi trÝ vµ søc khoỴ l¹ th­êng, míi chÝn, m­êi tuỉi c« ®· tËp b¾n cung vµ phi ngùa b¹ch cïng víi bän con trai chia bÌ ®¸nh vËt. Lín lªn Han trë thµnh mét kÞ sÜ(3), th­êng c­ìi trªn l­ng con b¹ch m·(4) phi n­íc ®¹i(5) nh­ mét mịi tªn bay thÊp tho¸ng trong rõng xanh.
Han cịng lµ mét ng­êi rÊt yªu thÝch lao ®éng. C« biÕt bãc vá c©y sui(6) chÕ t¸c thµnh ch¨n ®¾p, c« biÕt lÊy c©y qu¶ trong rõng vỊ trång ë v­ên nhµ, biÕt thuÇn d­ìng nh÷ng con thĩ rõng hoang d¹i thµnh nh÷ng con vËt nu«i trong nhµ hiỊn lµnh. Han cßn bèc ®¸ xÕp thµnh nĩi, biÕn thung lịng M­êng Lß thµnh c¸nh ®ång lĩa th¼ng c¸nh cß bay, biÕt kh¬i con m­¬ng to ®­a n­íc tõ suèi Thia vµo ®ång vµ t×m ra gièng lĩa th¬m ngon nỉi tiÕng ®Ĩ trång ë M­êng Lß. Han lÊy ®¸ x©y mét ng«i nhµ thËt to, ®µo mét c¸i giÕng trong, biÕn mét c¸i hang ®¸ thµnh ao nu«i c¸. N¬i Han ë cßn cã c¶ mét c¸i tr¶ng ®¸ to dïng ®Ĩ thê cĩng, cã chç dµnh riªng ®Ĩ ch¬i bêi mĩa h¸t. Nh÷ng lĩc th­ th¶ Han th­êng ®¸nh trèng gäi bÌ b¹n ®Õn mĩa h¸t, vui ch¬i. V× vËy, n¬i Han ë cịng lµ n¬i tơ héi cđa trai g¸i trong b¶n ngoµi m­êng kh¾p vïng M­êng Lß.
Kh«ng ph¶i chØ cã tµi trÝ mµ Han cßn ng­êi cã tÊm lßng nh©n ¸i lu«n c­u mang giĩp ®ì mäi ng­êi, bµy cho mäi ng­êi biÕt c¸ch lµm ¨n, biÕt chèng thĩ d÷víi nh÷ng viƯc lµm tèt ®Đp nh­ vËy nªn Nµng Han ®­ỵc d©n trong vïng rÊt yªu mÕn, quý träng.
Vµo tuỉi tr¨ng trßn Han cịng cã ng­êi yªu, nhµ chµng trai ë phÝa ®«ng cđa c¸nh ®ång M­êng Lß. Chµng trai ®· hĐn víi Han r»ng gỈt mïa xong hai ng­êi sÏ vỊ ë bªn nhau cïng nhau khai khÈn ®Êt ®ai më réng thªm c¸nh ®ång M­êng Lß vµ t×m thªm nhiỊu gièng lĩa míi ®Ĩ trång. Hä mong muèn cïng víi bµ con d©n b¶n lµm cho vïng M­êng Lß ngµy cµng trë nªn ®Çm Êm thanh b×nh.
Nh­ng råi bçng d­ng bän giỈc ¸o l«ng, ch©n quÊn xµ c¹p tõ ph­¬ng xa trµn xuèng. Chĩng µo vµo c¸c b¶n lµng c­íp bãc. Bän chĩng v« cïng tµn ¸c, giÕt ®µn «ng, c­íp ®µn bµ, c­íp thãc, ng«, tr©u, bß, gµ, lỵn, kh«ng thiÕu thø g× lµ chĩng kh«ng c­íp hoỈc tµn ph¸. C¶ vïng M­êng Lß vèn t­¬i ®Đp, trï phĩ lµ thÕ mµ bçng nhiªn x¬ x¸c, tiªu ®iỊu. Kh«ng thĨ ®Ĩ mỈc cho bän giỈc tµn s¸t d©n lµng, Nµng Han ®· chiªu tËp qu©n lÝnh ®øng lªn chèng giỈc. §éi qu©n cđa Nµng Han ®a phÇn lµ n÷, ®Ịu cã tµi phi ngùa, b¾n cung. §Ĩ cã c¬ së vµ lùc l­ỵng chiÕn ®Êu l©u dµi, Nµng Han ®· cho x©y thµnh Pu - Cĩt, ®¾p luü cao, hµo s©u, trång chuèi hai bªn lèi ®i, lµm c¸c vËt c¶n, biÕn n¬i nµy thµnh thao tr­êng(7) tËp phi ngùa v­ỵt qua c¸c ch­íng ng¹i vËt, phi ngùa mĩa g­¬m chÐm chuèi hai bªn ®­êng. Nµng Han cßn xuèng tõng b¶n vËn ®éng thµnh lËp ®­ỵc nhiỊu ®éi qu©n ®¸nh giỈc. D­íi sù chØ huy cđa mét n÷ t­íng cã tµi thao l­ỵc(8), qu©n cđa Nµng Han liªn tơc chiÕn th¾ng. Bän giỈc bÞ ®¸nh tr¶ t¬i bêi kh«ng thĨ nµo chiÕm nỉi m¶nh ®Êt mµ ban ®Çu chĩng t­ëng lµ sÏ c­íp ®­ỵc mét c¸ch dƠ dµng, thËm chÝ bän chĩng cßn v« cïng sỵ h·i. Lĩc ®ã ®· cã th¬ ca ngỵi Nµng Han :
Lĩc xung trËn oai phong lÉm liƯt
Vã ngùa tung hoµnh hß hÐt chØ huy
Thanh g­¬m yªn ngùa ra uy
Ra tay chÐm t­íng phÊt k× bao phen.
Ng­êi ta ®ån r»ng ë gan bµn ch©n cđa Nµng Han cã ba sỵi l«ng vµng cđa thÇn nĩi ban cho ®Ĩ lµm bïa hé mƯnh(9). Nghe ®­ỵc tin nµy bän giỈc liỊn thuª mét tªn trai t¬ con nhµ giµu tªn lµ T¹o Lao vê ®Õn t¸n tØnh, g¹ gÉm Han, nh»m nhỉ trém hai sỵi l«ng vµng. Nh­ng m­u ®å cđa chĩng ®· bÞ thÊt b¹i, T¹o Lao chØ gỈp ®­ỵc mét tuú t­íng(10) ®ãng gi¶ lµm Nµng Han.
Qu©n t­íng Nµng Han ®ang trªn ®µ th¾ng lỵi th× nhËn ®ù¬c tin b¸o, ng­êi yªu cđa Nµng Han ®ang bÞ bän giỈc v©y h·m trong thµnh. Nµng Han liỊn giao binh quyỊn(11) l¹i cho viªn phã t­íng chØ huy cßn m×nh th× cïng mét sè tuú tïng(12) bÝ mËt ®i gi¶i v©y cho ng­êi yªu. §Õn gi÷a ®­êng bÞ giỈc phơc kÝch(13), Nµng Han cïng tuú tïng cđa m×nh chiÕn ®Êu rÊt quyÕt liƯt, nh­ng giỈc ®«ng gÊp béi, t×nh thÕ trë nªn v« cïng nguy hiĨm. Mét viªn t­íng th©n cËn ®· ®ãng gi¶ lµm Nµng Han x«ng vµo võa ®¸nh võa rĩt qu©n vỊ mét ng¶ kh¸c ®Ĩ cho bän giỈc r­ỵt ®uỉi theo. Nµng Han nh©n c¬ héi nµy rÏ sang lèi kh¸c ®i gi¶i v©y cho ng­êi yªu.
Do nhiỊu ngµy ph¶i chiÕn ®Êu víi lị giỈc, søc lùc c¹n dÇn, Nµng Han lª b­íc tíi bê suèi. Nh×n dßng suèi Thia ch¶y xiÕt, mỈt n­íc xanh ®en, Nµng Han khÏ rïng m×nh ngÇn ng¹i. Nh­ng tr­íc m¾t nµng l¹i hiƯn lªn h×nh ¶nh ng­êi yªu ®ang bÞ giỈc v©y h·m, nµng liỊn nh¶y µo xuèng suèi. B¬i m·i, b¬i m·i, tíi gi÷a dßng suèi, nµng bçng toµn th©n nhãi buèt, ch©n tay r· rêi, nh×n xuèng th× thÊy hai sỵi l«ng vµng ®· rơng mÊt. Ho¶ng sỵ, nµng l¹i g¾ng søc b¬i, nh­ng gÇn tíi bê th× bän giỈc ®· ®uỉi tíi. Chĩng b¾n tªn xèi x¶ vµo nµng Nµng bÞ chÕt, x¸c nµng tr«i d¹t vµo mét doi c¸t ven bê. Bµ con d©n b¶n biÕt tin v« cïng th­¬ng tiÕc ng­êi thđ lÜnh(14) cđa m×nh, véi ®­a x¸c nµng ®i cÊt giÊu råi ®ỵi ®Õn ®ªm ®­a ®i ch«n t¹i hang ®¸ c¹nh suèi Thia.
Sau nµy n¬i ch«n cÊt nµng ®­ỵc gäi lµ ThÈm Han. §Ĩ ghi nhí c«ng lao cđa Nµng Han, nh©n d©n lËp ®Ịn thê nµng gäi lµ ®×nh Nµng Han. GiÕng n­íc nµng t¾m khi x­a gäi giÕng Nµng Han. §åi Pu - Cĩt, doanh tr¹i khi x­a cđa nµng gäi ®åi Nµng Han. C©u chuyƯn vỊ Nµng Han ®­ỵc ®êi nä truyỊn cho ®êi kia, víi niỊm tù hµo vµ tiÕc th­¬ng vỊ mét ng­êi con g¸i tµi s¾c, dịng c¶m, nh©n ¸i cđa ®Êt M­êng Lß ®· trë thµnh huyỊn tho¹i. Hµng n¨m bµ con M­êng Lß vÉn tỉ chøc lƠ héi ë n¬i Nµng Han yªn nghØ ngµn ®êi gäi lµ lƠ héi ThÈm Han. Ngµy nay ThÈm Han cßn trë thµnh mét ®iĨm du lÞch hÊp dÉn víi nh÷ng ai ®· vµo V¨n ChÊn- M­êng Lß.
 Ph¹m §øc H¶o s­u tÇm theo lêi kĨ cđa nh©n d©n V¨n ChÊn
Chĩ thÝch:
(ê) TruyỊn thuyÕt: Xem l¹i phÇn chĩ thÝch vỊ truyỊn thuyÕt, Ng÷ v¨n líp 6.
(1) Tư tÕ: Tá ra cã lßng tèt trong ®èi xư víi nhau( ¨n ë tư tÕ víi nhau)
(2) Th©n thiÕt: Cã quan hƯ t×nh c¶m gÇn gịi, g¾n bã chỈt chÏ víi nhau.
(3) KÞ sÜ: Ng­êi chuyªn dïng ngùa ®Ĩ chiÕn ®Êu.
(4) B¹ch m·: Ngùa tr¾ng
(5) Phi n­íc ®¹i: (Ngùa) ch¹y nhanh.
(6) Vá sui: C©y to ë rõng, th©n trßn th¼ng, cã nhùa ®éc, gç nhĐ, vá c©y cã thĨ chÕ t¸c thµnh ch¨n ®¾p gäi lµ ch¨n sui.
(7) Thao tr­êng: B·i tËp qu©n sù
(8) Thao l­ỵc: PhÐp dïng binh(viªn t­íng cã tµi thao l­ỵc)
(9) Bïa hé mƯnh: Bïa: VËt th­êng lµm b»ng giÊy hoỈc v¶i cã nh÷ng dÊu hiƯu ®Ỉc biƯt, ®­ỵc cho lµ cã phÐp thiªng trõ ma quØ, tr¸nh ®­ỵc tai n¹n, mª hoỈc ng­êi kh¸c(theo mª tÝn). Bïa hé mƯnh: Bïa hoỈc vËt coi nh­ l¸ bïa
(10) Tuú t­íng: T­íng giĩp viƯc trùc tiÕp mét t­íng cÊp cao h¬n trong chÕ ®é phong kiÕn. 
(11) Binh quyỊn: QuyỊn hµnh vỊ qu©n sù
(12) Tuú tïng: §i theo ®Ĩ giĩp viƯc(nh©n viªn tuú tïng)
(13) Phơc kÝch: BÝ mËt bè trÝ lùc l­ỵng, chê s½n ®Ĩ ®¸nh ĩp ®èi ph­¬ng ®i ngang qua.
(14) Thđ lÜnh: Ng­êi ®øng ®Çu mét tËp ®oµn ng­êi t­¬ng ®èi lín(thđ lÜnh bé l¹c)
C©u hái ®äc – hiĨu:
1- Nh©n vËt Nµng Han cã nh÷ng phÈm chÊt g× ®¸ng quÝ? 
2- Theo em ý nghÜa cđa truyỊn thuyÕt Nµng Han lµ g×? Em cã c¶m xĩc, suy nghÜ g× khi häc truyỊn thuyÕt nµy?