Giáo án môn Ngữ văn 6 - Tiết 19: Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ

TuÇn 5 TiÕt 19
Tõ nhiỊu nghÜa
vµ hiƯn t­ỵng chuyĨn nghÜa cđa tõ
Ngµy so¹n: 22/9/07
A
Mơc tiªu 
1
KiÕn thøc : Giĩp häc sinh n¾m ®­ỵc :
Kh¸i niƯm tõ nhiỊu nghÜa; hiƯn t­ỵng chuyĨn nghÜa cđa tõ; nghÜa gèc vµ nghÜa chuyĨn cđa tõ.
2
Th¸i ®é :
HS dïng tõ ®ĩng.
3
Kü n¨ng :
RÌn luyƯn kü n¨ng chuyĨn nghÜa cđa tõ.
B
ChuÈn bÞ :
1
Gi¸o viªn:
SGK ; Gi¸o ¸n; B¶ng phơ 
2
Häc sinh :
So¹n bµi; PhiÕu häc tËp
C
TiÕn tr×nh lªn líp :
I
ỉn ®Þnh tỉ chøc : 6A v¾ng : 6B v¾ng : 6C v¾ng :
II
KiĨm tra bµi cị : ? ThÕ nµo lµ nghÜa cđa tõ? H·y gi¶i thÝch nghÜa cđa tõ “ch¹y”, “bµn”?
III
Bµi míi :
*
§Ỉt vÊn ®Ị : 
X· héi cµng ph¸t triĨn th× nhËn thøc cđa con ng­êi cịng ph¸t triĨn theo. NhiỊu sù vËt cđa thùc tÕ kh¸ch quan ®­ỵc con ng­êi kh¸m ph¸. V× vËy cịng n¶y sinh nhiỊu kh¸i niƯm míi. §Ĩ cã tªn gäi cho nh÷ng sù vËt míi ®­ỵc khm¸ ph¸ vµ biĨu thÞ kh¸i niƯm míi ®­ỵc nhËn thøc ®ã, con ng­êi cã thĨ cã hai c¸ch: hoỈc t¹o ra mét tõ míi ®Ĩ gäi sù vËt, hoỈc thªm nghÜa míi vµo nh÷ng tõ ®· cã s½n. Theo c¸ch thø hai nµy nh÷ng tõ tr­íc ®©y chØ cã mét nghÜa nay ®­ỵc mang nhiỊu nghÜa míi. ChÝnh v× vËy mµ n¶y sinh ra hiƯn t­ỵng nhiỊu nghÜa cđa tõ . §ã cịng chÝnh lµ néi dung cđa tiÕt häc h«m nay. 
Ho¹t ®éng cđa thÇy vµ trß 
Néi dung kiÕn thøc
Ho¹t ®éng 1: Tõ nhiỊu nghÜa
GV( b¶ng phơ): Gäi HS ®äc VD trong SGK Tr 55
? Cã mÊy sù vËt cã ch©n?
? Nh÷ng c¸i ch©n Êy cã thĨ nh×n thÊy hoỈc sê thÊy ®­ỵc kh«ng?
? Cã mÊy sù vËt kh«ng cã ch©n? T¹i sao sù vËt Êy vÉn ®­ỵc ®­a vµo th¬?
? Trong 4 sù vËt cã ch©n, nghÜa cđa tõ ch©n cã g× gièng nhau vµ kh¸c nhau?
? H·y t×m mét sè nghÜa kh¸c cđa tõ ch©n?
I. Tõ nhiỊu nghÜa: 
1. VÝ dơ:( SGK Tr 55)
2. NhËn xÐt:
- Cã 4 sù vËt cã ch©n: c¸i gËy, chiÕc compa, c¸i kiỊng vµ c¸i bµn.® nh÷ng c¸i ch©n cã thĨ nh×n thÊy vµ sê thÊy ®­ỵc.
- Cã 1 sù vËt kh«ng cã ch©n: c¸i vâng®ca ngỵi anh bé ®éi hµnh qu©n.
- Mét sè nghÜa cđa tõ ch©n:
? T×m thªm mét sè tõ kh¸c cịng cã nhiỊu nghÜa nh­ tõ ch©n? 
? T×m mét sè tõ chØ cã mét nghÜa?
? Sau khi t×m hiĨu nghÜa cđa c¸c tõ, em cã nhËn xÐt g× vỊ nghÜa cđa tõ?
GV: Gäi HS ®äc ghi nhí 1 (SGK Tr 56)
Ho¹t ®éng 2: HiƯn t­ỵng chuyĨn nghÜa cđa tõ
? NghÜa ®Çu tiªn cđa tõ ch©n lµ nghÜa nµo?
TL: Bé phËn tiÕp xĩc cđa c¬ thĨ ng­êi hoỈc ®éng vËt.
GV: NghÜa ®Çu tiªn gäi lµ nghÜa gèc. Nã chÝnh lµ c¬ së ®Ĩ h×nh thµnh nghÜa chuyĨn cđa tõ.
? Nªu mét sè nghÜa chuyĨn cđa tõ ch©n mµ em biÕt?
? NhËn xÐt vỊ mèi quan hƯ gi÷a c¸c nghÜa cđa tõ ch©n víi nhau?
TL: NghÜa ®Çu tiªn lµ c¬ së ®Ĩ suy ra c¸c nghÜa sau. C¸c nghÜa sau lµm phong phĩ cho nghÜa ®Çu tiªn.
? Hai tõ xu©n trong c©u sau cã mÊy nghÜa? §ã lµ nh÷ng nghÜa nµo?
 “Mïa xu©n(1) lµ TÕt trång c©y
Lµm cho ®Êt n­íc cµng ngµy cµng xu©n(2).”
TL: Xu©n (1): mét nghÜa: ChØ mïa xu©n.
 Xu©n (2): nhiỊu nghÜa:ChØ mïa xu©n, chØ sù t­¬i ®Đp, trỴ trung.
GV:Gäi HS ®äc ghi nhí2( SGK Tr 56)
Ho¹t ®éng 3: LuyƯn tËp
GV: H­íng dÉn HS lµm BT 1, 2 trong SGK
+ Bé phËn tiÕp xĩc víi ®Êt cđa c¬ thĨ ng­êi hoỈc ®éng vËt.
+ Bé phËn tiÕp xĩc víi ®Êt cđa sù vËt nãi chung: ch©n gi­êng, ch©n tđ, ch©n ®Ìn...
+ Bé phËn g¾n liỊn víi ®Êt hoỈc mét sù vËt kh¸c: ch©n t­êng, ch©n nĩi, ch©n r¨ng...
3. Mét sè tõ cã nhiỊu nghÜa: 
- M¾t:	con m¾t
	m¾t ë c©y
	qu¶ na më m¾t
- §Çu: 	 ®Çu sĩng
 ®øng ®Çu
- Mịi: c¸i mịi
 mịi Cµ Mau
 mịi kim
 mịi thuyỊn
4. Mét sè tõ chØ mét nghÜa:
VD: Xe m¸y, xe ®¹p, compa, to¸n häc, cµ ph¸o, hoa nhµi...
* Ghi nhí: ( SGK Tr 56)
II. HiƯn t­ỵng chuyĨn nghÜa cđa tõ:
* Ghi nhí 2: (SGK Tr 56)
III. LuyƯn tËp:
BT 1: Tõ chØ bé phËn cđa cđa thĨ ng­êi cã sù chuyĨn nghÜa:
- §Çu: §au ®Çu, c¸i ®Çu ng­êi
 §Çu danh s¸ch, ®Çu b¶ng
 §Çu ®µn, ®Çu ®¶ng
- Tay: Vung tay, kho¸t tay
 Tay ghÕ, tay vÞn 
 Tay sĩng, tay cµy
- Cỉ: Cỉ cß, cỉ kiªu ba ngÊn
 Cỉ chai, lä
 So vai rơt cỉ, rơt cỉ rïa
 NghĨn cỉ ngãng tr«ng
BT 2: Dïng bé phËn c©y cèi ®Ĩ chØ bé phËn c¬ thĨ ng­êi:
- L¸: l¸ phỉi, l¸ gan, l¸ l¸ch, l¸ mì
- Qu¶: qu¶ tim, qu¶ thËn
- Bĩp: bĩp ngãn tay
IV
 Cđng cè - DỈn dß:
? Nh¾c l¹i tõ nhiỊu nghÜa vµ hiƯn t­ỵng chuyĨn nghÜa cđa tõ?
VỊ nhµ häc bµi, lµm bµi tËp 3, 4, 5 trong SGK
So¹n tiÕt: Lêi v¨n, ®o¹n v¨n tù sù