Giáo án Ngữ văn Lớp 8 - Tiết 5+6: Trong lòng mẹ (Trích tiểu thuyết tự thuật Những ngày thơ ấu của Nguyên Hồng) - Năm học 2012-2013

Tuần : 2 Ngày soạn: 01/09/2012
Tiết PPCT: 5-6 Ngày dạy : 04/09/2012
TRONG LÒNG MẸ
(Trích tiểu thuyết tự thuật: Những ngày thơ ấu) - Nguyên Hồng- 
A. MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT:
- Có được những kiến thức sơ giản về thể văn hồi kí
- Thấy được đặc điểm của thể văn hồi kí qua ngòi bút Nguyên Hồng: thấm đượm chất trữ tình, lời văn chân thành, dạt dào cảm xúc.
B. TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KỸ NĂNG, THÁI ĐỘ:
1. Kiến thức:
- Khái niệm thể loại hồi kí.
- Cốt truyện, nhân vật, sự kiện trong đoạn trích Trong lòng mẹ.
- Ngôn ngữ truyện thể hiện niềm khát khao tình cảm ruột thịt chảy bỏng của nhân vật.
- Ý nghĩa giáo dục: những thành kiến cổ hủ, nhỏ nhen, độc ác không thể làm khô héo tình cảm ruột thịt sâu nặng, thiêng liêng.
 2. Kỹ năng: Bước đầu biết đọc – hiểu một văn bản hồi kí. Vân dụng kiến thức về sự kết hợp các phương thức biểu đạt trong văn bản tự sự để phân tích tác phẩm truyện.
 3. Thái độ: Bồi đắp tình cảm yêu thương, kính trọng mẹ.
C. PHƯƠNG PHÁP: - Vấn đáp, bình giảng, thảo luận nhóm, nêu vấn đề
D. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC:
1. Ổn định lớp: Kiểm diện HS 8A1: Sĩ số Vắng: (P:..; KP:..)
 8A2: Sĩ số Vắng: (P:..; KP:..)
2. Kiểm tra bài cũ: Nội dung chính, một số nét về nghệ thuật và ý nghĩa văn bản “Tôi đi học”?
3. Bài mới: Gv cho hs quan sát chân dung tác giả. Trong tâm hồn mỗi chúng ta, tình mẫu tử luôn là nhu cầu chính đáng, trong sáng và thiêng liêng nhất. Một lần nữa chúng ta sẽ được sống lại tình cảm ấy khi đọc hồi kí của nhà văn Nguyên Hồng, ở đó trong tâm hồn của một em bé cô đơn luôn bị hắt hủi vẫn luôn tha thiết và ấm áp tình yêu quí dành cho người mẹ khốn khổ của mình. Một đoạn của hồi kí ấy mang tên Trong lòng mẹ và đó là nhan đề của bài học hôm nay.
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS
NỘI DUNG BÀI DẠY
GIỚI THIỆU CHUNG
GV Yêu cầu HS giới thiệu tác giả, tác phẩm theo gợi ý SGK.
HS giới thiệu.
 Hãy cho biết xuất xứ, thể loại của văn bản ? 
 HS trả lời, GV nhận xét và chốt ý
ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN
Yêu cầu đọc: giọng chậm, tình cảm với nhân vật tôi, giọng đay đả, kéo dài ở vai bà cô. 
Nên chia văn bản (đoạn trích) ra mấy phần? Ý khái quát của mỗi phần?
Phương thức biểu đạt của văn bản ?
Theo dõi cuộc đối thoại giữa người cô và bé Hồng, cho biết nhân vật người cô hiện lên qua những, cử chỉ, lời nói điển hình nào với cháu? 
- HS phát hiện chi tiết (Mày có muốn vào Thanh Hoá  em bé chứ?)
Những lời lẽ đó bộc lộ tính cách nào của người cô ? (Hẹp hòi , tàn nhẫn )
GV chốt ý : bà cô là hình ảnh mang ý nghĩa tố cáo hạng người tàn nhẫn đến héo khô cả tình cảm ruột thịt trong xã hội thực dân nửa phong kiến 
Hãy cho biết hoàn cảnh của bé Hồng có gì đặc biệt?
Hoàn cảnh ấy tạo nên sự khao khát điều gì ở bé Hồng ?
Khi lần lượt nghe những câu hỏi và thái độ, cử chỉ của bà cô thì bé Hồng có tâm trạng ra sao? Tìm những chi tiết thể hiện tâm trạng đó? 
Hs trả lời, Gv giảng thêm: cười trong tiếng khóc; cổ nghẹn lại, khóc không ra tiếng, rồi uất hận càng nặng, càng sâubật thành so sánh liên tiếp, trong câu văn dồn dập oán hờn tụ ngưng và đột khởi: Gía những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi như một hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kỳ nát vụn mới thôi
GV bình : Mỗi cảm xúc của bé Hồng có thể gợi lên ở mỗi người những cảm nghĩ riêng về nỗi cay đắng, tủi cực mà bé Hồng phải chịu đựng. Có điều trong những đắng cay của bé Hồng đâu chỉ có nỗi đau mà còn có niềm căm hờn cái xấu, cái ác đang chà đạp lên tình mẫu tử của con người 
Ở đây phương thức biểu đạt nào được vận dụng? nêu tác dụng của phương thức biểu đạt ấy ? (Biểu cảm, thể hiện trực tiếp và gợi trạng thái tâm hồn đau đớn của bé Hồng )
Khi kể về cuộc đối thoại của người cô với bé Hồng, tác giả đã sử dụng nghệ thuật gì ? Nêu tác dụng?
Hs: phép tương phản đặt hai tính cách trái ngược nhau : Tính cách hẹp hòi, tàn nhẫn của người cô ><Tính cách trong sáng giàu tình yêu thương của bé Hồng. Làm nổi bật lên tính cách của người cô và khẳng định tình mẫu tử, cao cả của bé Hồng 
HẾT TIẾT 5 CHUYỂN TIẾT 6
Gọi hs đọc phần 2 
Hình ảnh người mẹ của bé Hồng hiện lên qua những chi tiết nào ?
Hs: Mẹ tôi không còm cõi xơ xác  gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật màu hồng của 2 gò má. Hơi quần áo mẹ tôi và hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường 
Cách gọi mẹ tôi trong tất cả các chi tiết ấy có ý nghĩa ? (Khẳng định đó là người mẹ của riêng bé Hồng- đẹp đẽ, cao quý, vô cùng yêu con)
Thảo luận 3phút theo nhóm: Tình yêu thương của bé Hồng được trực tiếp bộc lộ như thế nào khi gặp lại mẹ ?
Hs trả lời, nhận xét cho nhau. 
Gv phân tích thêm: Tiếng gọi thảng thốt, bối rối:Mợ ơi! Của bé Hồng và cái giả thiết mà tác giả đặt ra: Nếu người quay mặt lại ấy là người khác chứ không phải mẹ mình thì cảm giác tủi thẹn của bé Hồng được làm rõ bằng một phép so sánh: Khác gì cái ảo ảnh của một dòng nước trong suốt chảy dưới bóng râm đã hiện ra trước con mắt gần rạn nứt của người bộ hành ngã gục giữa sa mạc. Hình ảnh so sánh đó thể hiện sự khao khát tình mẹ, gặp mẹ đang cháy sôi trong tâm hồn của đứa trẻ mồ côi.
Tiếng mẹ luôn vang lên trong mọi hành động và cảm nghĩ của bé Hồng, điều đó có ý nghĩa gì ?
Với bé Hồng, người mẹ là tất cả. Ngươì mẹ không thể thiếu được trong cuộc sống của người con. Bé Hồng vô cùng yêu quý mẹ
Nhận xét về phương thức biểu đạt của những đoạn văn trên.Tác dụng của phương thức biểu đạt đó? 
Biểu cảm trực tiếp thể hiện xúc động của lòng người, khơi gợi cảm xúc ở người đọc 
Cảm nghĩ của em về nhân vật bé Hồng từ những biểu hiện tình cảm đó ?(Nội tâm sâu sắc, yêu mẹ mãnh liệt, khao khát yêu thương )
 Gv liên hệ, giáo dục Hs trân trọng tình mẫu tử 
GV: HS nhắc lại một số biện pháp nghệ thuật tiêu biểu, tóm lượt nội dung và rút ra ý nghĩa của văn bản?
HƯỚNG DẪN TỰ HỌC
Em đọc được Trong lòng mẹ một con người như thế nào? Có thể đọc thấy từ văn bản Trong lòng mẹ bài ca thiêng liêng bất tử của tình mẫu tử em có đồng ý với ý kiến này không? Vì sao?
Viết một đoạn văn ghi lại những ấn tượng, cảm nhận rõ nhất của bản thân về người mẹ của mình? 
I. GIỚI THIỆU CHUNG:
1. Tác giả: Nguyên Hồng (1918-1982) là nhà văn của những người cùng khổ, có nhiều sáng tác ở các thể loại tiểu thuyết, kí, thơ.
2. Tác phẩm:
a. Xuất xứ: trích trong Những ngày thơ ấu, thuộc chương IV.
b. Thể loại: Hồi ký - Thể văn ghi chép, kể lại những biến cố đã xảy ra trong quá khứ mà tác giả đồng thời là người kể, tham gia hoặc chứng kiến.
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN:
1. Đọc – Tìm hiểu từ khó:
2. Tìm hiểu văn bản:
a. Bố cục: 2 phần 
 P1: Từ đầu chứ - bé Hồng đối thoại với bà cô.
 P2: Còn lại - cuộc gặp gỡ giữa bé Hồng với mẹ.
b. Phương thức biểu đạt : Tự sự và biểu cảm 
c. Phân tích :
c1. Nhân vật bà cô:
- Giọng nói và nét mặt khi cười rất kịch
- Giọng vẫn ngọt, ngân dài hai tiếng Em bé.
- Cố gieo rắc vào đầu Hồng những ý nghĩ không tốt về mẹ.
=> Hẹp hòi, tàn nhẫn, cay độc, vô cảm trước tình máu mủ 
c2. Nhân vật bé Hồng :
* Cảnh ngộ và nổi buồn của chú bé Hồng :
- Hoàn cảnh: Cha nghiện ngập mà chết, mẹ đi tha hương cầu thực, sống với bà cô cay nghiệt, luôn khao khát tình yêu thương của mẹ.
- Nỗi buồn khi đối thoại với bà cô:
+ Cúi đầu không đáp.
+ Khoé mắt em cay cay, rồi nước mắt ròng ròng rớt xuống đầm đìa
+ Cổ nghẹn lại khóc không ra tiếng
=> Nghệ thuật miêu tả - tự sự: Đau đớn, cô đơn, tủi nhục của bé Hồng.
* Tình yêu thương mãnh liệt của chú bé Hồng đối với mẹ :
- Chạy theo gọi bối rối: Mợ ơi ! Mợ ơi! Mợ ơi! 
-> Khát khao gặp lại mẹ.
- Thở hồng hộc trán đẫm mồ hôi, khóc nức nở 
-> Hạnh phúc, sung sướng.
- Cảm giác: ấm áp, mơn man khắp da thịt 
- Xúc cảm: Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ người mẹ có một êm dịu vô cùng 
=> Biểu cảm trực tiếp, khắc họa hình tượng nhân vật bé Hồng với lời nói, hành động, tâm trạng sinh động, chân thực thể hiện sự khát khao tình mẫu tử và niềm hạnh phúc vô bờ bến khi gặp mẹ. 
3.Tổng kết: Ghi nhớ : SGK  
a. Nghệ thuật: 
- Cảm xúc tự nhiên chân thật
- Kết hợp nhiều phương thức biểu đạt
- Khắc họa hình tượng bé Hồng sinh động chân thật.
b. Nội dung:
* Ý nghĩa văn bản: Tình mẫu tử là tình cảm thiêng liêng không thể thiếu đối với mỗi chúng ta.
III. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC :
- Đọc một vài đoạn văn ngắn trong đoạn trích, hiểu tác dụng của một vài chi tiết miêu tả và biểu cảm trong đvăn đó
- Ghi lại một trong những kỉ niệm của bản thân với người thân.
- Chuẩn bị: Trường từ vựng.
E. RÚT KINH NGHIỆM:
.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................