Giáo án Ngữ văn Lớp 6 - Tiết 13: Sự tích Hồ Gươm - Năm học 2009-2010 - Nguyễn Phương Bắc

Ngày soạn: tháng năm 2009
Ngày dạy: tháng năm 2009
Tuần 4
 Tiết : 13 Sự tích hồ gươm (Truyền thuyết)
 I. Mục tiêu bài học: 
* Kiến thức cần đạt: Giúp học sinh:
- Nội dung, ý nghĩa của truyện, vẻ đẹp của một số hình ảnh trong truyện : sự tích Hồ Gươm, kể lại được truyện.
* Kĩ năng cần rèn: Rèn kĩ năng tóm tắt, kể chuyện diễn cảm.
* Giáo dục tư tưởng: lòng yêu quê hương đất nước, trân trọng những giá trị lịch sử.
II.Trọng tâm của bài: tìm hiểu chi tiết
III.Chuẩn bị
*Giáo viên: Giáo án, tranh minh họa, tài liệu tham khảo.
*Học sinh: Đọc trước bài ở nhà, xem trước câu hỏi ở sgk.
IV. Tiến trình bài dạy:
A/Kiểm tra bài cũ (4’) Hãy tóm tắt nội dung chính của chuyện Sơn Tinh Thuỷ Tinh
B/Bài mới (36’)
1.Vào bài (1’) Truyền thuyết ‘Sự tích hồ Gươm’ là một truyền thuyết dân gian về Lê Lợi, là sự giải thích hồ Tả Vọng mang tên Hồ Gươm hay hồ Hoàn Kiếm. Truyện chứa đựng nhiều ý nghĩa, có nhiều chi tiết hay và đẹp. Để tìm hiểu tất cả những điều đó, bài học hôm nay sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn.
2.Nội dung bài dạy (35’)
Tg
05’
10’
20’
Hoạt động của Thầy và trò
Hoạt động 1: Hướng dẫn tìm hiểu chung.
Hoạt động 2: Hướng dẫn đọc hiểu văn bản.
Giáo viên nêu yêu cầu đọc.
Giáo viên đọc mẫu 1 đoạn.
Học sinh đọc à GV nhận xét.
GV giải thích thêm 1 số từ khó
? Em hãy cho biết truyện kể về ai, về sự việc gì, diễn biến ra sao ? Kết thúc như thế nào ?
Hoạt động 3: Hướng dẫn tìm hiểu chi tiết
Học sinh kể tóm tắt đoạn 1 :
* Gồm các sự việc :
- Lê Thận bắt được lưỡi gươm gia nhập nghĩa quân Lam Sơn.
- Lê Thận dâng lưỡi gươm cho Lê Lợi.
? Vì sao Long Quân quyết định cho Lê Lợi mượn gươm thần ?
? Vì sao thần lại tách ‘chuôi gươm’ với ‘lưỡi gươm’ tách người nhận lưỡi với người nhận gươm ?
Gợi ý : Hãy tìm các chi tiết liên quan tới việc nhận gươm của Lê Lợi ? Em có nhận xét gì về cách sắp xếp các tình tiết, chi tiết kể về việc Lê Lợi nhận gươm ? Cách sắp xếp các sự việc như trên có ý nghĩa gì ?
Điều này còn có ý nghĩa gì ?
Khi dâng gươm cho Lê Lợi, Lê Thân có nói : ‘Đây là ý trời phó thác cho minh công làm việc lớn .Chúng tôi nguyện đem xương thịt của mình, theo minh... TQuốc’.
Em hiểu câu nói này có ý nghĩa gì ? Hai chữ ‘Thuận thiên’ ở chuôi gươm có hàm ý gì ?
? Trong tay Lê Lợi, gươm thần đã phát huy tác dụng như thế nào ? Theo em nhờ đâu mà đã chiến thắng giặc Minh.
? Câu văn : "Gươm thần tung hoành, gươm thần mở đường" có ý nghĩa gì ?
? Tại sao rùa vàng lại đòi gươm thần tại Thăng long ?
? Câu chuyện để lại những ý nghĩa sâu sắc nào ?
Hoạt động 3
Hướng dẫn tổng kết và luyện tập
1. Học sinh nhắc lại mục ‘ghi nhớ’ SGK. (Nêu nội dung và ý nghĩa truyện)
? Hãy nhận xét về kết thúc truyện ?
? Hãy nhận xét về nghệ thuật kể truyện ?
Nội dung kiến thức
I. Đọc tìm hiểu chung
1.Khái niệm Truyền thuyết: Sgk
2.Hoàn cảnh lịch sử của câu chuyện:
Đây là một truyện cổ tích lịch sử mà cốt lõi sự thật là cuộc kháng chiến lâu dài, gian khổ 10 năm chống quân Minh của nghĩa quân Lam Sơn, do Lê Lợi đứng đầu (1418-1427)
II. Đọc hiểu văn bản
1.Đọc tìm hiểu từ khó
*Đọc: Giọng đọc : Chậm dãi, gợi không khí cổ tích.
*Từ khó:
-Bạo ngược :Tân ác, hung tợn, ngang ngược.
-Thiên hạ : Dưới trời. Mọi người, nhân dân.
-Tuỳ tòng : Người theo hầu, giúp đỡ chủ tướng.
-Phó thác : Giao cho, gửi gắm nhiệm vụ quan trọng với niềm tin tưởng.
-Tả vọng : Hướng về bên phải, 1 tên cũ của Hồ Gươm
2.Đại ý: Giải thích tên gọi Hồ Gươm, hồ Hoàn Kiếm, nói lên ước vọng hòa bình của dân tộc ta.
3. Bố cục: 2 đoạn
-Từ đầu .... đất nước : Lê Lợi nhận gươm thần.
-Đoạn còn lại Lê Lợi trả gươm tại Hồ Gươm.
4.Tìm hiểu chi tiết:
a. Lê Lợi nhận gươm.
*Hoàn cảnh : Giặc Minh đô học, tàn ác, khi cuộc khởi nghĩa Lam Sơn còn ở thời kỳ trứng nước, quân yếu, đánh thua luôn, Long Quân quyết định cho chủ tướng Lê Lợi.
* Chi tiết :
-Lê Thận – người đánh cá nghèo khổ ba lần kéo lưới đều vớt được lưỡi gươm rỉ.
-Sau đó Lê Thận gia nhập nghĩa quân, dâng lưỡi gươm cho Lê Lợi
-Lê Lợi bắt được chuôi gươm trên ngọn cây.
-Gươm và chuôi vừa khít như in à chi tiết rắc rối, hoan đường, làm cho câu chuyện trở nên li kì, hấp dẫn, thiêng liêng, huyền bí
* ý nghĩa :
-Sự nghiệp của Lê Lợi, nghĩa quân là chính nghĩa, nên được cả thần linh ủng hộ, giúp đỡ à mô típ của truyện cổ, chính nghĩa sẽ chiến thắng, được giúp đỡ của thần linh.
- Chuôi gươm ở trên rừng, lưỡi gươm ở dưới biển, nhưng khi tra vào nhau lại vừa như in à không phải là gươm thường à gươm thần à nên không thể cho mượn một cách đơn giản mà phải vòng vèo, quanh co.
à Thể hiện nguyện vọng của dân tộc là nhất trí, nghĩa quân trên dưới một lòng (liên hệ với lời dặn khi cha con của Long Quân ở truyền thuyết ‘Con rồng, cháu tiên..’)
-Câu nói của Lê Thận : khẳng định đề cao vai trò "minh chủ", chủ tướng của Lê Lợi. 
Hai chữ "Thuận thiên" à hoang đường à muôn dân giao cho (trời – dân tộc) Lê Lợi và nghĩa quân Lam Sơn trách nhiệm đánh giặc. Gươm chọn người, chờ người mà dâng. Đồng thời khẳng định quan tâm tự nguyện chiến đấu, hi sinh vì sự nghiệp cứu nước của Lê Lợi, nghĩa quân, muôn dân.
-Sức mạnh của nghĩa quân nhân lên gấp bội khi có gươm thầnà Lòng yêu nước, căm thù giặc, tư tưởng đoàn kết dân tộc, lại đựơc trang bị vũ khí thần diệu là nguyên nhân dẫn đến thắng lợi hoàn toàn. Đó là thắng lợi của chính nghĩa, của lòng dân, của ý trời hòa hợp.
à Hiện tượng tác dụng màu nhiệm của vũ khí lợi hại trong tay nghĩa quân.
b. Lê Lợi trả gươm – Sự tích Hồ Gươm.
* Hoàn cảnh :
-Chiến tranh kết thúc, đất nước thanh bình, gươm thần không còn cần thiết.
-Lê lợi lên làm vua, dời đô về Thăng Long.
* Trả gươm ở Thăng Long vì :
-Mở đầu cuộc khởi nghĩa Lam Sơn ở Thanh Hóa.
-Kết thúc ở Đông Đô.
-Nếu nhận, trả gươm 1 chỗ thì không hợp lý.
-Hoàn Kiếm thần ở Hồ Tả Vọng đây là thủ đô, trung tâm chính trị, văn hóa của cả nước, là để mở ra một thời kì mới.
-Thời kì hòa bình, xây dựng đất nước. Khát vọng hòa bình.
-Đổi tên hồ Tả Vọng – hồ Hoàn Kiếm. Hay hồ Gươm. Độc đáo có ý nghĩa : từ một địa phương, vươn rộng ra cả nước.
-Thần Kim Quy - Rùa Vàng đã từng có công lớn trong việc giúp An Dương Vương xây thành Cổ Loa, nay lại giúp Lê Lợi đánh giặc. Rùa : sự tưởng tượng cho sức mạnh, sự sáng suốt, trầm tĩnh của nhân dân trong lịch sử dựng nước và giữ nước.
3. ý nghĩa truyện
-Ca ngợi tinh thần nhân dân, toàn dân, chính nghĩa của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.
-Suy tôn, đề cao Lê Lợi, nhà Lê.
-Giới thiệu tên gọi, nguồn gốc tên gọi Hồ Hoàn Kiếm (trả gươm).
-Đánh dấu, khẳng định chiến thắng của nghĩa quân Lam Sơn.
-Phản ánh khát vọng hòa bình của dân tộc.
-Cảnh giác, răn đe kể thù xâm lăng.
5- Tổng kết 
a.Nghệ thuật: trí tưởng tượng kì ảo
b.Nội dung: Ghi nhớ : SGK
C.Luyện tập(3’) ? Em có nhận xét gì về kết thúc truyện ? HS trả lời
D.Củng cố(1’) Nhắc lại ND chính GV bổ sung, đánh giá
E.Hướng dẫn về nhà(1’)
- Học bài, làm bài tập
- Chuẩn bị bài : Thạch Sanh