Giáo án Ngữ văn Lớp 6 - Tiết 113: Văn bản Cây tre Việt Nam (Thép Mới) - Năm học 2011-2012 - Hồ Thị Thiện Hạnh

TIẾT 113 : Văn bản: CÂY TRE VIỆT NAM
 (Thép Mới)
A. Mục tiêu bài học: Giúp học sinh: 
 1. Kiến thức:
	- Hình ảnh cây tre trong đời sống và trong tinh thần của người Việt Nam.
	- Những đặc điểm nổi bật về giọng điệu, ngôn ngữ của bài kí 
 2. Kĩ năng:	
 - Đọc diễn cảm và sáng tạo bài văn xuôi giàu chất thơ bằng sự chuyển dịch giọng đọc phù hợp.
	- Đọc – hiểu văn bản kí hiện đại có yếu tố miêu tả, biểu cảm.
 - Nhận ra phương thức biểu đạt chính: Miêu tả +biểu cảm + thuyết minh + nghị luận
 - Nhận biết và phân tích được tác dụng của phép so sánh, nhân hóa, ẩn dụ
 3. Thái độ:
 - Từ hình tượng cây tre, hiểu, cảm nhận con người, đất nước Việt Nam, càng tin yêu, tự hào
B. Chuẩn bị bài học:
	- GV :Tranh : một số sản phẩm của tre trong tương lai; chân dung nhà văn Thép Mới; Tài liệu HD thực hiện chuẩn KT-KN môn ngữ văn/ THCS.
	- HS: Soạn bài +SGK
C. Hoạt động dạy học: 
 1. Ổn định 
 2. KTBC: GV không kiểm tra bài cũ, chỉ nhắc lại một số điểm chính về nội dung và nghệ thuật qua văn bản “Cô Tô” : cảnh thiên nhiên, sinh hoạt của con người trên vùng đảo Cô Tô hiện lên thật trong sáng và tươi đẹp qua ngôn ngữ điêu luyện và sự miêu tả tinh tế, chính xác ,giàu hình ảnh và cảm xúc của Nguyễn Tuân. Từ đó giúp các em yêu mến hơn về con người, làng cảnh Việt Nam 
 3. Bài mới: 
Hoạt động của thầy và trò
Kiến thức cơ bản
Hoạt động 1: Khởi động : Viết về Việt Nam , con người , dân tộc Việt Nam, nhà thơ Nguyễn Duy đã có lần tự hỏi “Tre xanhtre xanh.” Từ bao đời nay,cây tre đã gắn bó với người dân Việt Nam , bạn đồng hành , thủy chung,can đảmcủa người Việt từ thuở xa xưa khai hoang, dựng nước .Tre hóa thân thành thế giới văn hóa ,in hình bóng đậm đà vào văn hóa thi ca,nhạc họa, vào sâu tâm thức con người Việt Nam.Bởi thế mà nhà văn Thép Mới đã dành những lời tốt đẹp nhất để viết về tre với bao vẻ đẹp và phẩm chất đáng quý->dẫn vào bài.
Hoạt động 2: Dạy- học phần tìm hiểu chung
? Nêu những hiểu biết của em về tác giả Thép Mới?
GV bổ sung : ngoài bút danh Thép Mới, ông còn có bút danh Phượng Kim, Hồng Châu, là nhà văn giàu tâm huyết, nhà báo, dịch giảviết nhiều bút kí, thuyết minh phim
GV cho HS xem chân dung Thép Mới
?Nêu xuất xứ của văn bản
Viết 1955, là lời bình cho bộ phim cùng tên do các nhà điện ảnh Ba Lan thực hiện sau cuộc kháng chiến chống Pháp dành thắng lợi
(GV yêu cầu HS xem nội dung này ở SGK)
GV hướng dẫn HS đọc văn bản: rõ ràng, trầm lắng-> thể hiện cảm xúc của tác giả(GV đọc mẫu, 2 HS đọc)
? Xác định phương thức biểu đạt của văn bản?
- Miiêu tả+biểu cảm + thuyết minh + nghị luận
? Em hãy nêu đại ý của văn bản?
- Cây tre là người bạn thân của nhân dân Việt Nam, có mặt ở khắp nơi, gắn bó lâu đời và giúp ích con người trong đời sống hàng ngày, trong lao động sản xuất, trong chiến đấu trong quá khứ, hiện tại và cả tương lai.
? Từ đại ý này , em hãy xác định bố cục của văn bản?
- 3 đoạn :
+Đ1: Từ đầu.chí khí như người :Giới thiệu chung về cây tre Việt Nam
+ Đ2: Tiếpcủa trúc, của tre: Sự gắn bó của tre và người trong mọi hoàn cảnh
+ Đ3 : còn lại : Tre vẫn còn mãi trong tương lai
(GV bổ sung bố cục 3 phần của văn bản được triển khai trên cơ sở bố cụ này)
HĐ3: Phân tích :Dẫn dắt: Để cảm nhận được giá trị nhiều mặt của tre, phẩm chất của tre như thế nào, chúng ta cùng phân tích. Trước hết, ta hãy xem nhà văn Thép Mới giới thiệu cây tre Viêt Nam như thế nào-> dẫn vào phấn 1
? Mở đầu văn bản, cây tre Viết Nam được tác giả Thép Mói giới thiệu như thế nào?
Cây tre là người bạn thân..thân thuộc nhất vẫn là tre.đâu đâu ta cũng có nứa tre làm bạn
? Tác giả đã dùng biện pháp ngệ thuật gì để giới thiệu cây tre trong lời văn mở đầu này?Tác dụng?
- Điệp ngữ, nhân hóa “bạn, bạn thân” nhằm xác lập mối quan hệ giữa tre với người đã gắn bó lâu đời và khẳng định mối liên hệ bền chặt đó ở câu mở đầu, 3 câu còn lại chứng minh cho mối quan hệ thân thiết ấy.
? Sau khi giới thiệu mối liên hệ giữa tre với người, tác giả đã cảm nhận cây tre Viết Nam như thế nào?(bằng từ ngữ nào?)
-Tác giả giới thiệu họ hàng nhà tre đông đúc nhưng lại có một nét tương đống: cùng một mầm non mọc thẳng, vào đâu tre cũng xanh tốt. Dáng tre mộc mạc, màu nhũn nhặn, phát triển cứng cáp, dẻo dai, vững chắc, tre.thanh cao, giản dị, chí khí như người
? Em có nhận xét gì cách sữ dụng từ ngữ cũng như biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong đoạn văn này?
- Tre được nhân hóa, được lặp lại qua phép điệp. Đặc biệt thấy được sự giàu có về ngôn từ của nhà văn qua việc sử dụng hàng loạt các tính từ .
? Qua đó, tác giả giúp em cảm nhận hình ảnh cây tre Việt Nam như thế nào?
- Tre đã trở thành một biểu tượng sáng giá qua phép nhân hóa, điệp từ tre, hệ thống các tính từ đã nhấn mạnh phẩm chất của tre: sức sống kì diệu, mạnh mẽ với những vẻ đẹp riêng, mang những giá trị cao quý: thanh cao, giản dị, chí khí. Phẩm chất tốt đẹp này của tre cũng chính là phẩm chất tốt đẹp của con người Việt Nam trên những chặng đường vẻ vang của lịch sử
GV chốt phần 1, dẫn dắt phần 2
Cho HS nhìn hình vẽ SGK, hình vẽ gợi cho em cảm nghĩ gì?(HS tự bộc lộ)
GV dẫn dắt : Hình vẽ gợi một bức tranh thân thuộc, mộc mạc của làng quê, đặc biệt hình ảnh của tre thể hiện sự gắn bó với con người trong cuộc sống làm ăn, lao động->dẫn phần 2
? Theo dõi đ2, em hãy cho biết, tre gắn bó với con người trên những phương diện nào?
?Khi nói về sự gắn bó thân thiết của tre với người trong đời sống hằng ngày, tác giả đã liên tưởng đến hình ảnh nào?Hình ảnh đó gợi cho suy nghĩ gì?
-Hình ảnh bóng tre(được mượn từ câu thơ của Tố Hữu “Bóng tre trùm mát rượi”), bóng tre, dưới bóng tre được lặp lại tạo nên giọng văn nhẹ nhàng, mênh mang, biểu cảm, gợi ra một vẻ đẹp của lũy tre, vẻ êm đềm của xứ sở, vẻ đẹp của nền văn hóa lâu đời của dân tộc qua hàng nghìn năm lịch sử. Tre trở nên thân thuộc, gắn bó, đáng yêu.
?Sự gắn bó ấy của tre trong lao động được thể hiện qua những từ ngữ nào? (HS phát hiện chi tiết)
GV mở rộng,bình : Cánh tay là người bạn cần cù trong lao động của nhà nông, từng chia ngọt sẻ bùi, từng một nắng hai sương “Cánh đồngquanh năm”.Câu “cối xaynắm thóc” cắt thành những vế ngắn, có vần gợi đời sống kinh tế lạc hậu, thiếu thốn của nhân dân ta sau một thế kỉ bị thực dân thống trị.
?Không những thế, trong đời sống sinh hoạt, tre gắn bó với con người như thế nào?(HS phát hiện chi tiết)
GV nói thêm:cây tre đã gắn bó với cuộc đời vất vả, ấm no, hạnh phúc của con người trong dòng chảy thời gian, khít chặt mối tình quê thắm thiết chung thủy.(từ thuở lọt lòng, đến nhắm mắt xuôi tay)
? Tre còn gắn bó với dân tộc Việt Nam trong cuộc chiến đấu gian khổ, chi tiết nào thể hiện điều đó? (HS phát hiện chi tiết)
?Em có nhận xét gì về giọng điệu của đoạn văn này?(Gậy tre..con người)
GV bình: Đây là đoạn văn tráng lệ nhất , mang âm điệu anh hùng ca trong nền văn xuôi hiện đại. Trong lịch sử xa xưa của dân tộc, tre đã từng hiệu nghiệm trong tay người anh hùng làng Gióng đánh đuổi giặc Ân, và gần gũi đây, trong cuộc kháng chiến chống Pháp, tre là vũ khí thô sơ nhưng rất hiệu quả. Không khí lịch sử thời đại, chiến thắng điện biên phủ thần kì đã làm nên sức tung hoành của ngòi bút Thép Mới.Và cuối cùng, kết lại vai trò lớn lao của tre , tác giả đã khái quát: “Tre.chiến đấu!”
? Tre không chỉ gắn bó với người trong đời sống vật chất, trong lao động, mà còn gắn bó với người trong cuộc sống tinh thần, chi tiết nào thể hiện ?(HS phát hiện chi tiết)
? Nhận xét đoạn văn xuôi này có gì đặc biệt ?
-giàu tính hạc và chất thơ, gợi cảm xúc
? Để thể hiện sự gắn bó giữa tre với người trong mọi hoàn cảnh ấy, nhà văn Thép Mới đã có những đặc sắc nào về mặt nghệ thuật? cách sắp xếp dẫn chứng như thế nào?
- Điệp từ tre, nổi bật là phép nhân hóa: tre là cánh tay, bạn thân, là người nhà, là đồng chí, là dáng đứng không chịu khuấtnhững câu thơ, đoạn văn giàu tính biểu cảm, giàu nhạc tính, dẫn chứng được sắp xếp theo thứ tự hợp lí
? Qua những biện pháp nghệ thuật trên, một lần nữa Thép Mới đã giúp em cảm nhận thêm vẻ đẹp nào của tre?
GV chốt:Phẩm chất của tre được nhấn mạnh và ca ngợi: tình nghĩa thủy chung-> những phẩm chất cao đẹp , là hình ành cần cù, sáng tạo, đoàn kết , anh hùng, bất khuất của con người Việt Nam
GV dẫn dắt phần 3
? Vị trí của tre trong tương lai được nhắc tới như thế nào?(HS phát hiện )
? Viết về tre trong tương lai, giúp em cảm nhận được tình cảm nào của nhà văn Thép Mới?
-Tác giả đã dành những lời tốt đẹp nhất để ca ngợi cây tre với tất cả tình yêu, niềm tin, viết về tre cũng là cách thể hiện niềm tự hào về quê hương, xứ sở , về đất nước, con người Việt Nam
? Nhận định về tương lai của cây tre của tác giả theo em có đúng không? Vì sao?(HS tự bộc lộ)
GV cho HS xem tranh(những sản phẩm của tre)
GV: Tre vẫn mãi đi vào đời sống vật chất và tinh thần của người Việt, tiếp tục là bạn đồng hành với con người, những sản phẩm của tre chính là niềm tự hào với bạn bè quốc tế với những giá trị văn hóa dân tộclà hình ảnh thân thương gợi nhớ quê hương của những lữ khách xa nhà.
GV nâng cao: Em thử nghĩ xem, nếu chỉ nói riêng về tre như một loài cây thông thường, thì ý nghĩa tác phẩm sẽ như thế nào?
Mặc dù viết rất hay về vẻ đẹp của cây tre nhưng ý nghĩa của hình tượng này chỉ tỏa sáng khi gắn với hình tượng con người. Thép Mới đã dựng lên một biểu tượng nghệ thuật có sức gợi lớn: cây tre chính là hình ảnh cao đẹp của con người, của dân tộc Việt Nam
? Từ đây, hình ảnh cây tre đã gợi lên trong em cảm xúc, suy nghĩ gì?(HS tự bộc lộ: tin yêu, tự hào con người, dân tộc..)
HĐ4: Tổng kết
?Nêu những đặc sắc về nghệ thuật và nội dung của văn bản
GV chốt, HS đọc ghi nhớ
HĐ5 : Luyện tập
GV hướng dẫn HS luyện tập như SGK
(GV bổ sung thơ Trần Đăng Khoa, Viễn Phương)
I/ Tìm hiểu chung:
1. Tác giả- tác phẩm:
 SGK/98
2. Bố cục: 3đoạn
II/ Phân tích:
1. Giới thiệu chung về cây tre:
- là người bạn thân của nhân dân Việt Nam
- mọc thẳng, xanh tốt, mộc mạc..,nhũn nhặn,cứng cáp, dẻo dai, thanh cao, giản dị, chí khí
(tính từ, nhân hóa)
Phẩm chất tốt đẹp của con người Việt nam
 2. Sự gắn bó giữa tre với người:
Trong lao động sinh hoạt Chiến đấu ĐStinh thần
 Là cánh tay người nhà đồng chí khúc nhạc
(cối xay) (giang, lạt, điếu, (gậy, chông (sáo, diều)
 Nôi) giữ)
 Điệp từ, nhân hóa
 Tình nghĩa thủy chung
3. Tre với người trong tương lai:
- còn mãi với dân tọc Việt Nam
- tượng trưng cao quý của dân tộc Việt Nam
->Tin yêu, tự hào
III/ Tổng kết : Ghi nhớ/SGK/100
IV/ Luyện tập: SGK
4. Củng cố : Những biện pháp nghệ thuật chủ yếu để tác giả khắc họa hình ảnh cây tre? Khái quát những phẩm chất tốt đẹp của con ngườ Việ Nam qua hình ảnh cây tre?
5. Dặn dò : Chuẩn bị : Câu trần thuật đơn (giải một số bài tập tìm hiểu bài, tìm ví dụ câu có một cụm c-v)