Giáo án Ngữ văn 7 - Tiết 7: Bố cục văn bản - Lại Thị Tiền - Năm học 2006-2007

Ngày soạn: 14/9/2006 Tiết: 7
Ngày dạy: 15/9/2006 Bố cục văn bản.
A. mục tiêu cần đạt: 
1. Kiến thức:
- Giúp học sinh hiểu tầm quan trọng của bố cục trong văn bản, trên cơ sở đó có ý thức xây dựng bố cục khi tạo lập văn bản.
2. Kĩ năng:
- Nắm được thế nào là một bố cục rành mạch và hợp lí để bước đầu xây dựng được những bố cục rành mạch và hợp lí cho các bài văn.
- Thấy được tính phổ biến và các bố cục 3 phần, nhiệm vụ của mỗi phần trong bố cục.
3. Thái độ:
- Học sinh có ý thức vận dụng kiến thức đã học để bài viết đạt kết quả.
B. Chuẩn bị:
GV:- Chuẩn bị nội dung lên lớp.
 - Văn bản '' ếch ngồi đáy giếng'' ; ''Lợn cưới, áo mới'' - Lớp 6.
HS: Soạn bài theo câu hỏi / SGK.
C. Tiến trình tổ chức các hoạt động.
Hoạt động 1: Kiểm tra bài cũ.
? Thế nào là liên kết trong văn bản, các phương tiện liên kết trong văn bản? Làm bài tập 1- 8/ SGK
Hoạt động 2: Giới thiệu bài.
Trong bóng đá hoặc bóng rổ...các huấn luyện phải sắp xếp các cầu thủ thành một đội hình, trong chiến đấu các vị tướng phải bố trí quân, dàn thế trận để đạt được mục đích cũng như hiệu quả tốt. Vậy tạo lập văn bản có cần phải bố trí sắp xếp như bóng đá hay ra trận không? Bài học hôm nay sẽ giúp các em hiểu rõ điều đó.
Hoạt động 3: Bài mới
Hoạt động của GV
HĐ của HS
Nội dung cần đạt
? Nếu em muốn viết một lá đơn xin gia nhập đội thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh thì trong đơn cần có những nội dung gì?
? Nếu đảo trật tự trên có được không? Vì sao?
? Vì sao khi xây dựng văn bản cần quan tâm tới bố cục? 
? Bố cục trong văn bản là gì?
- GV: Đó chính là ghi nhớ 1.
Gọi học sinh đọc ý 1- Ghi nhớ.
GV: Hướng dẫn học sinh làm bài 1/ 30
- Nêu yêu cầu của bài tập, gợi ý tình huống để học sinh thảo luận: Nhận xét của bạn lớp trưởng trong giờ sinh hoạt lớp.
GV: Lời nói có hiệu quả khi văn bản có bố cục hợp lí và ngược lại. Một bố cục hợp lí phải đảm bảo những yêu cầu gì? Chuyển sang phần 2.
GV: Hướng dẫn học sinh đọc 2 ví dụ /SGK.
- Chú ý ví dụ 1.
Hãy so sánh với văn bản gốc - SGK lớp 6, em thấy điểm giống nhau giữa chúng là gì?
? Văn bản nào dễ tiếp thu hơn?
? Vì sao văn bản trong ví dụ lại khó tiếp nhận và không gây được hứng thú cho người đọc?
? Vậy một văn bản muốn được tiếp nhận một cách dễ dàng phải đảm bảo yêu cầu gì? 
GV: Rành mạch trong văn bản có phải là yêu cầu duy nhất đối với bố cục văn bản hay không? Chúng ta tìm hiểu VD 2 
- Gọi học sinh đọc ví dụ 2
? Văn bản gồm mấy đoạn văn?
? Em có nhận xét gì về nội dung, bố cục của các đoạn văn trong ví dụ?
? Vậy cách kể chuyện như trên bất hợp lí ở chỗ nào?
? Vì sao cách kể trên lại không gây được tiếng cười?
? Như vậy ngoài yếu tố mạch lạc, trong văn bản còn cần thêm điều kiện nào để cho bố cục văn bản rành mạch?
GV: Đây là ý 2 trong phần ghi nhớ.
- Gọi học sinh đọc ghi nhớ 2.
? Theo em nên sắp xếp bố cục 2 câu truyện trên như thế nào?
GV: Nhận xét, sửa cho học sinh.
? Hãy nêu nhiệm vụ 3 phần: Mở bài, thân bài, kết bài trong văn bản miêu tả và văn bản tự sự?
? Có nhận xét gì về nhiệm vụ của của các phần trong bố cục?
? Có bạn cho rằng phần mở bài chỉ là sự tóm tắt, rút gọn còn phần kết bài chẳng qua chỉ là lặp lại một lần nữa của mở bài. Nói như vậy có đúng không? Vì sao?
? Bố cục 3 phần có vai trò như thế nào trong bố cục văn bản nói chung?
( Bố cục 3 phần giúp cho văn bản trở nên rành mạch và hợp lí).
 ? Vậy có phải cứ chia bố cục 3 phần là văn bản là văn bản trở nên rõ ràng rành mạch không?
GV Lưu ý: Không phải văn bản nào cũng có bố cục 3 phần mà có những văn bản khuyết mở bài hoặc kết bài.
? Thông thường văn bản có bố cục như thế nào? 
GV: Nêu yêu cầu làm bài tập 2.
- Hướng dẫn HS làm bài.
GV: Nhận xét, sửa chữa, bổ sung.
HS đọc bài tập 3.
? Nêu yêu cầu của bài tập.
- Hướng dẫn HS làm bài.
-HS trả lời độc lập.
- Thảo luận nhóm
- Đại diện trả lời.
- HS khái quát.
- Đọc ghi nhớ.
- Thảo luận nhóm; đại diện các nhóm trình bày.
- Đọc ví dụ.
- So sánh, nhận xét.
- Trình bày ý kiến.
- Khái quát, trả lời.
- Đọc ví dụ 2.
- Trình bày ý kiến.
- Nêu ý kiến cá nhân.
- Khái quát, nhận xét.
- Đọc ghi nhớ.
- Nhắc lại kiến thức cũ.
- Nêu nhận xét.
- Thảo luận nhóm.
- Cử đại diện trả lời.
- Nêu ý kiến cá nhân.
- Trình bày ý kiến.
- Lắng nghe.
- HS khái quát.
- Đọc ghi nhớ. 
- Thực hiện theo yêu cầu.
- Đọc bài tập 3.
- Làm bài.
I. Bố cục và những yêu cầu về bố cục trong văn bản.
* Bố cục của văn bản.
1. Bài tập:
- Tiêu đề, tiêu ngữ
- Tên đơn
- Họ tên, ngày sinh, lớp
- Lí do xin vào đội
- Lời hứa quyết tâm khi đã trở thành đội viên
- Lời cám ơn
- Ngày, tháng, năm viết đơn
- > Không đảo được trật tự trên vì như thế nó mất đi tính lô gích.
- > Nó giúp cho các ý được trình bày rõ ràng, người đọc dễ tiếp nhận.
* Bố cục là sự bố trí, sắp xếp các phần, các đoạn trong văn bản theo một trật tự nhất định.
2. Ghi nhớ ( ý 1 ) /SGK
+ Bài tập 1/ 30
- Lấy ví dụ thực tế để chứng minh vai trò bố cục của văn bản trong diễn đạt.
- Nhận xét đánh giá ưu, nhược điểm trong tuần qua.
- Nêu phương hướng hoạt động trong tuần tới.
- Biện pháp hoạt động
- Kiến nghị, đề nghị.
2. Những yêu cầu về bố cục trong văn bản.
1. Bài tập
- > Các câu văn cơ bản giống nhau.
- > Văn bản gốc dễ tiếp nhận, gây hứng thú.
- Văn bản trong ví dụ khó tiếp nhận vì:
Nội dung trong mỗi đoạn không thống nhất, các câu văn không tập trung vào một chủ đề nhất định, các ý trong đoạn không phân định rõ ràng.
* Nội dung các phần, các đoạn phải thống nhất, giữa chúng có sự phân định rõ ràng, rạch ròi.
* Ví dụ 2.
- >Văn bản gồm 2 đoạn văn.
- Nội dung giữa các đoạn tương đối thống nhất đều nói về chuyện 1 anh chàng hay khoe của.
- ý của các đoạn văn tương đối rõ ràng.
- Cách kể ấy khiến cho câu chuyện không nêu bật được ý nghĩa phê phán và không gây được tiếng cười.
-So với văn bản gốc thì một số câu đã có sự thay đổi, chính sự thay đổi đó làm cho câu chuyện không bật thành tiếng cười do vậy ý nghĩa phê phán không còn nữa.
* Trình tự các phần, các đoạn phải rõ ràng và hợp lí.
2. Ghi nhớ2/SGK
+ Tự sự:
- Mở bài: Giới thiệu sự việc.
- Thân bài: Nêu diễn biến sự việc.
Kết bài: Cảm nghĩ về sự vật, sự việc.
+ Miêu tả:
-Mở bài : Gới thiệu đối tượng
-TB: Miêu tả chi tiết
-KB: Cảm nghĩ về đối tượng miêu tả.
- > Nhiệm vụ của các phần được phân biệt rõ ràng, vì mỗi phần có nhiệm vụ riêng.
- >Nói như vậy không đúng vì : -- Mở bài không đơn thuần là sự thông báo đề tài của văn bản mà còn phải cố gắng làm cho người đọc, người nghe có thể đi vào đề tài đó một cách dễ dàng, tự nhiên, hứng thú và ít nhiều hình dung các bước đi của bài.
- Kết bài: Không chỉ có nhiệm vụ nhắc lại đề tài hay đưa ra những lời hứa hẹn, nêu cảm tưởng mà phải làm cho văn bản để lại ấn tượng tốt đẹp cho người đọc có như thế thì bố cục mới đạt tới yêu cầu về sự hợp lí.
- > Không chỉ như vậy là đủ mà văn bản có được sự rành mạch cần có sự luyện tập cố gắng để cho biết cách viết mở bài, thân bài, kết bài thực sự là những MB, TB, KB đích thực.
* Văn bản thường có bố cục 3phần: Mở bài, thân bài, kết bài.
 Ghi nhớ: SGK.
III. Luyện tập.
1. bài tập 2.
- Bố cụccủa truyện '' Cuộc chia tay của những con búp bê''.
+ Mẹ bắt hai con phải chia đồ chơi.
+ Hai anh emThành, Thuỷ rất thương yêu nhau.
+ Thành đưa em đến lớp chào cô giáo.
+ Hai anh em phải chia tay nhau.
+ Thuỷ để lại cả 2 con búp bê cho anh.
2. Bài tập 3.
- Bố cục chưa rành mạch và hợp lí, các ý 2-3 ở thân bài chỉ mới kể lại việc học tốt chứ chưa phải là kinh nghiệm học tốt.
* Hoạt động 4: Hướng dẫn học ở nhà
? Trả lời câu hỏi: Các điều kiện để có bố cục rành mạch và hợp lí.
? Bố cục của một văn bản?
+ Làm bài tập còn lại- Bài tập b- Sách bài tập.
+ Soạn bài: Mạch lạc trong văn bản.