Giáo án môn Ngữ văn lớp 7 - Bài 2: Văn - Tập làm văn ca dao - dân ca Yên Bái

Líp 7
Bµi 1. TiÕng ViÖt: RÌn luyÖn chÝnh t¶
T×m hiÓu c¸c lçi chÝnh t¶ phæ biÕn vµ c¸ch kh¾c phôc
vÒ mét sè cÆp vÇn cã c¸c nguyªn ©m dÔ lÉn ë yªn b¸i
(1 tiÕt)
bµi 2 : v¨n - tËp lµm v¨n
ca dao - d©n ca yªn b¸i
(1 tiÕt)
1. Môc tiªu: 
Sau khi häc xong bµi nµy, häc sinh ®¹t ®­îc :
1.1. KiÕn thøc:
	- Thuéc ®­îc mét sè c©u ca dao - d©n ca tiªu biÓu cña c¸c d©n téc ®ang l­u hµnh trªn ®Þa bµn Yªn B¸i.
	- HiÓu ®­îc néi dung, nghÖ thuËt, tÝnh ®Þa ph­¬ng, d©n téc cña mét sè c©u ca dao trªn.
1.2. KÜ n¨ng:
	- BiÕt s­u tÇm vµ diÔn x­íng d©n ca ®Þa ph­¬ng.	
	- BiÕt c¸ch ph©n lo¹i theo néi dung vµ ph©n tÝch ca dao - d©n ca.
1.3. Th¸i ®é: Yªu quý, tr©n träng, gi÷ g×n kho tµng ca dao - d©n ca ®Þa ph­¬ng.
2. Th«ng tin:
2. 1. Kh¸i qu¸t vÒ ca dao – d©n ca Yªn B¸i
Ca dao - d©n ca lµ mét thÓ lo¹i v¨n häc d©n gian rÊt phong phó vµ giµu tÝnh tr÷ t×nh. So víi ca dao – d©n ca ®ång b»ng, ca dao - d©n ca miÒn nói nãi chung vµ Yªn B¸i nãi riªng cã nh÷ng ®Æc tr­ng riªng. §Æc biÖt lµ nh÷ng bµi ca nghi lÔ vµ nh÷ng bµi ca giao duyªn. Nh÷ng bµi ca nµy ®· cã tõ l©u ®êi vµ vÉn ®­îc l­u truyÒn, sö dông th­êng xuyªn trong c¸c ho¹t ®éng nghi lÔ, t«n gi¸o, tÝn ng­ìng cña c¸c d©n téc trong c¸c lÔ héi vµ c¶ trong sinh ho¹t hµng ngµy. 
	 Kh¶o s¸t ca dao - d©n ca Yªn B¸i chóng t«i thÊy cã mét sè ®Æc ®iÓm sau:
	- VÒ thÓ th¬: Ngoµi mét sè bµi lµ thÓ th¬ lôc b¸t, cßn l¹i chñ yÕu lµ thÓ tù do, c¸c dßng th¬ dµi ng¾n kh¸c nhau nh­ng ®Òu cã vÇn ®iÖu nªn còng dÔ nhí vµ dÔ thuéc.
	- VÒ ng«n ng÷: Lêi c¸c bµi ca dao chñ yÕu lµ phÇn lêi cña bµi h¸t giao duyªn hoÆc bµi ca nghi lÔ, t«n gi¸o, nã mang râ dÊu Ên c¸ch c¶m, c¸ch nghÜ cña ng­êi d©n miÒn nói, d©n téc, giµu h×nh ¶nh, mang ©m h­ëng cña thiªn nhiªn miÒn nói, hån nhiªn, méc m¹c.
	- VÒ diÔn x­íng: D©n ca miÒn nói chñ yÕu ®­îc h¸t theo c¸c lµn ®iÖu then, l­în, cäi, cã thÓ kÕt hîp víi vò ®¹o. C¸c h×nh thøc diÔn x­íng nµy th­êng ®­îc tæ chøc trong c¸c sinh ho¹t nghi lÔ, t«n gi¸o, trong c¸c dÞp lÔ héi hoÆc trong c¸c dÞp gÆp gì lµm quen, giao duyªn cña thanh niªn nam n÷.
	 Theo néi dung cã thÓ ph©n chia ca dao - d©n ca Yªn B¸i thµnh c¸c tiÓu lo¹i:
- Ca dao - d©n ca vÒ t×nh yªu quª h­¬ng, ®Êt n­íc (cã tªn ®Þa danh, s¶n vËt, sù vËt ®Þa ph­¬ng).
	- Ca dao - d©n ca vÒ t×nh c¶m con ng­êi.
- Ca dao - d©n ca nghi lÔ.
	- Ca dao - d©n ca than th©n.
	- H¸t ru.
- Ca dao - d©n ca vÒ lao ®éng s¶n xuÊt.
2.2. Mét sè c©u ca dao - d©n ca vÒ t×nh yªu quª h­¬ng ®Êt n­íc (cã tªn ®Þa danh, s¶n vËt ®Þa ph­¬ng):
1. Phóc An(1) cã §¸t ¤ §å
	 Cã suèi rãc r¸ch, bãng c« ¸o chµm 
 (Ca dao d©n téc Cao Lan – Yªn B×nh)
2. Cã tiÒn chî Ngäc, chî Ngµ
 HÕt tiÒn th× l¹i Th¸c Bµ, Th¸c ¤ng(2). 
 (Ca dao d©n téc Kinh- Yªn B×nh )
 3. Th¸c Bµ ®©y xø th¸c trµn
Th¸c ¤ng xu«i nhÞp v« vµn gian tru©n
Hìi ai xu«i ng­îc xa gÇn
Lªn ®Òn tÕ lÔ cã phÇn ®­îc yªn
Linh Bµ truyÒn kh¾p mäi miÒn
Héi xu©n mïng chÝn th¸ng giªng t×m vÒ 
 (Ca dao d©n téc Kinh- Yªn B×nh)
 4. LÉy lõng trong chèn hoang vu
 Gåm hai v¨n vò, riªng gß BiÒu V­¬ng(3) 
 (Ca dao d©n téc Kinh -Yªn B×nh)
 5. Ai lªn phè C¸t §¹i §ång(4)
 Hái th¨m c« Tó cã chång hay ch­a ?
 Cã chång n¨m ngo¸i, n¨m x­a
 N¨m nay chång mÊt nh­ ch­a cã chång. 
 (Ca dao d©n téc Kinh - Yªn B×nh)
 6. Ai ¨n c¬m tr¾ng canh cÇn
 V­ît qua ®Ìo Gç vµo VÇn(5) mµ ¨n. 
 (Ca dao d©n téc Tµy - TrÊn Yªn )
 7. Lµng VÇn cã lÞch cã lÒ
 Cã hang nói ®¸, cã nghÒ s¸o n©u. 
 (Ca dao d©n téc Tµy - TrÊn Yªn )
 8. Muèn ¨n c¬m tr¾ng, n­íc trong
	 V­ît qua ®Ìo ¸ch vµo trong M­êng Lß(6) 
 (Ca dao d©n téc Th¸i – M­êng Lß )
 9. M­êng Lß réng mªnh m«ng
 M­êng lín chøa tr¨m ngµn kho thãc. 
 (Ca dao d©n téc Th¸i - M­êng Lß)
 10. Ngät lÞm c©u Then(7) mïa tr¸i chÝn
 Lïng tïng ngµy héi Lôc Yªn ch©u(8). 
 (Ca dao d©n téc Tµy- Lôc Yªn )
Chó thÝch:
(ê) Ca dao- d©n ca ®Þa ph­¬ng: Lµ nh÷ng s¸ng t¸c tr÷ t×nh d©n gian mang tÝnh ®Þa ph­¬ng. TÝnh ®Þa ph­¬ng ë ®©y cã thÓ hiÓu theo hai nghÜa: l­u hµnh, phæ biÕn réng r·i ë ®Þa ph­¬ng hoÆc lµ nãi vÒ ®Þa ph­¬ng nh­: cã tªn ®Þa danh, tªn danh nh©n ®Þa ph­¬ng, nãi vÒ s¶n vËt, di tÝch lÞch sö, v¨n ho¸, danh lam th¾ng c¶nh,phong tôc, tËp qu¸n, ®Æc ®iÓm t×nh c¶m, c¸ch nghÜ c¸ch c¶m, lèi t­ duy, c¸ch sö dông h×nh ¶nh ®éc ®¸o mang dÊu Ên ®Þa ph­¬ng. 
(1) Phóc An: §Þa danh thuéc huyÖn Yªn B×nh
(2) Chî Ngäc, Chî Ngµ, Th¸c Bµ, Th¸c ¤ng: Chî Ngäc: §Þa danh thuéc huyÖn Yªn B×nh, chî Ngäc n»m bªn s«ng Ch¶y, nay lµ lßng hå Th¸c Bµ. Chî Ngäc x­a sÇm uÊt, næi tiÕng kh¾p vïng th­îng huyÖn Yªn B×nh.
Chî Ngµ: §Þa danh thuéc huyÖn §oan Hïng, Phó Thä. Chî Ngµ còng n»m bªn s«ng Ch¶y vµ næi tiÕng sÇm uÊt.
Th¸c Bµ, th¸c ¤ng: Lµ nh÷ng th¸c s«ng Ch¶y, thuéc ®Þa phËn huyÖn Yªn B×nh, hai th¸c nµy liÒn kÒ nhau vµ rÊt hiÓm trë, hung d÷ ( xem “Sù tÝch Th¸c Bµ, th¸c ¤ng” truyÖn kÓ d©n gian). D©n s«ng Ch¶y x­a cã nghÒ ®­a bÌ v­ît th¸c rÊt nguy hiÓm nh­ng nghÒ nµy còng kiÕm ®­îc rÊt nhiÒu tiÒn.
(3) Gß BiÒu: Cßn gäi lµ gß BÇu, ®©y lµ n¬i Vò V¨n MËt x©y thµnh luü, thµnh n»m ven s«ng Ch¶y, ®èi diÖn víi nui Cao BiÒn. D©n gian vÉn gäi lµ thµnh nhµ BÇu hoÆc nhµ BiÒu.
(4) Phè C¸t, §¹i §ång: Phè C¸t: Phè C¸t T­êng thuéc trÊn §¹i §ång. Cã ý kiÕn cho r»ng: C¸c hµo kiÖt bèn ph­¬ng lªn phè C¸t T­êng t×m "c« Tó" tøc lµ t×m t­íng c«ng Vò V¨n MËt ®ang dùng cê phß Lª chèng M¹c ë §¹i §ång. " Cã chång ch­a" cã hµm ý lµ ®· cã ®ñ qu©n, t­íng ch­a.
(5) §Ìo Gç, Lµng VÇn: Thuéc huyÖn TrÊn Yªn. Lµng VÇn lµ mét thung lòng cã c¸nh ®ång lóa ph× nhiªu, næi tiÕng g¹o tr¾ng, n­íc trong, lµng VÇn cßn lµ c¨n cø ®Þa, lµ chiÕn khu trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p.
(6) §Ìo ¸ch, M­êng Lß: §Ìo ¸ch n¨m trªn ®­êng Yªn B¸i ®i NghÜa Lé, rÊt cao, quanh co, lµ gianh giíi gi÷a vïng trong vµ vïng ngoµi cña huyÖn V¨n ChÊn. Qua §Ìo ¸ch vµo ®Õn M­êng Lß. M­êng Lß lµ mét thung lòng réng t¹o nªn c¸nh ®ång lóa ph× nhiªu lín thø hai cña T©y B¾c( NhÊt Thanh, nh× Lß, tam Than, tø TÊc), g¹o Muêng Lß ngon næi tiÕng kh¾p vïng.
(7) Then: H¸t Then, mét thÓ lo¹i h¸t d©n ca cña ng­êi Tµy.
( 8) Lôc Yªn ch©u: Ch©u Lôc Yªn, nay lµ huyÖn Lôc Yªn.
C©u hái ®äc – hiÓu:
1. Nh÷ng ®Þa danh, sù vËt, s¶n vËt ®­îc nªu trong c¸c bµi ca dao – d©n ca trªn ®· nãi lªn ®iÒu g× vÒ c¸c vïng quª Yªn B¸i ? H·y t×m hiÓu cô thÓ ë tõng bµi.
2. Qua c¸c bµi ca dao- d©n ca trªn t¸c gi¶ d©n gian ®· göi g¾m nh÷ng t×nh c¶m g× ?
2. TÝnh ®Þa ph­¬ng cña ca dao - d©n ca Yªn B¸i ®­îc thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo qua c¸c bµi ca dao – d©n ca trªn ?