1.Mục tiêu:
Sau khi học xong bài này, học sinh đạt được :
1.1. Kiến thức:
- Biết tên một số truyện cổ dân gian, đọc và nhớ được một đến hai truyện cổ dân gian tiêu biểu của các dân tộc đang lưu hành ở Yên Bái.
- Nhận diện được thể loại, tính địa phương, dân tộc của một vài truyện cổ dân gian lưu hành ở Yên Bái.
1.2. Kỹ năng:
- Biết cách sưu tầm, ghi chép nội dung, nhận diện về thể loại truyện cổ dân gian đang lưu hành ở địa phương.
- Biết phân tích, cảm thụ nội dung và nghệ thuật của truyện cổ dân gian.
1.3. Thái độ: Yêu quý, trân trọng, giữ gìn kho tàng truyện cổ dân gian đang lưu hành ở địa phương.
Bµi 6: V¨n - TËp lµm v¨n TruyÖn cæ d©n gian Yªn B¸i (1 tiÕt) 1.Môc tiªu: Sau khi häc xong bµi nµy, häc sinh ®¹t ®îc : 1.1. KiÕn thøc: - BiÕt tªn mét sè truyÖn cæ d©n gian, ®äc vµ nhí ®îc mét ®Õn hai truyÖn cæ d©n gian tiªu biÓu cña c¸c d©n téc ®ang lu hµnh ë Yªn B¸i. - NhËn diÖn ®îc thÓ lo¹i, tÝnh ®Þa ph¬ng, d©n téc cña mét vµi truyÖn cæ d©n gian lu hµnh ë Yªn B¸i. 1.2. Kü n¨ng: - BiÕt c¸ch su tÇm, ghi chÐp néi dung, nhËn diÖn vÒ thÓ lo¹i truyÖn cæ d©n gian ®ang lu hµnh ë ®Þa ph¬ng. - BiÕt ph©n tÝch, c¶m thô néi dung vµ nghÖ thuËt cña truyÖn cæ d©n gian. 1.3. Th¸i ®é: Yªu quý, tr©n träng, gi÷ g×n kho tµng truyÖn cæ d©n gian ®ang lu hµnh ë ®Þa ph¬ng. 2.Th«ng tin: 2.1. Kh¸i qu¸t vª truyÖn cæ d©n gian Yªn B¸i: Yªn B¸i lµ mét tØnh miÒn nói, cã nhiÒu d©n téc anh em cïng chung sèng. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö, c¸c d©n téc ®Õn c tró trªn ®Þa bµn Yªn B¸i vµo nhiÒu thêi ®iÓm kh¸c nhau, d©n sè cña c¸c d©n téc còng kh«ng ®ång ®Òu nhng hÇu nh d©n téc nµo còng mét kho tµng truyÖn cæ d©n gian cña d©n téc m×nh. Trong c¸c truyÖn cæ d©n gian Yªn B¸i hiÖn nay cã nhiÒu truyÖn cã tªn ®Þa danh, tªn nh©n vËt hoÆc nh÷ng sù kiÖn lÞch sö ®· tõng x¶y ra trªn ®Þa bµn Yªn B¸i. Song còng cã nh÷ng truyÖn kh«ng cã nh÷ng chi tiÕt Êy. ThËt khã x¸c ®Þnh nh÷ng truyÖn Êy xuÊt ph¸t tõ Yªn B¸i hay nã ®îc du nhËp vµo Yªn B¸i cïng víi sù di c cña c¸c d©n téc tõ n¬i kh¸c ®Õn ®Þa bµn Yªn B¸i. V× thÕ kh¸i niÖm truyÖn cæ d©n gian Yªn B¸i chØ cã ý nghÜa t¬ng ®èi. Nªn hiÓu ®ã lµ chØ c¸c truyÖn cæ d©n gian ®îc su tÇm vµ ®ang lu hµnh ë Yªn B¸i. Kho tµng truyÖn cæ d©n gian ®ang lu hµnh ë Yªn B¸i kh¸ phong phó vÒ mÆt thÓ lo¹i. Trong ®ã truyÖn cæ tÝch chiÕm mét sè lîng lín vµ còng cã nhiÒu ®Æc s¾c vÒ mÆt nghÖ thuËt h¬n. Mét ®Æc ®iÓm dÔ nhËn thÊy lµ ranh giíi gi÷a c¸c truyÖn cæ tÝch vµ truyÒn thuyÕt ë nhiÒu truyÖn kh«ng thËt râ rµng. Trong nhiÒu truyÒn thuyÕt cã yÕu tè cæ tÝch vµ ngîc l¹i. Qua viÖc ®iÒu tra, kh¶o s¸t, cã thÓ kÓ ra mét sè truyÖn tiªu biÓu cña tõng thÓ lo¹i: - TruyÒn thuyÕt: + Mïa sÊm (TruyÒn thuyÕt d©n téc Th¸i ) + MÆt trêi sÊm, sÐt lµ mét gia ®×nh (TruyÒn thuyÕt d©n téc M«ng ) + MÆt ®Êt låi lâm (TruyÒn thuyÕt d©n téc M«ng ) + ¤ng ThÇn N«ng (TruyÒn thuyÕt d©n téc M«ng ) + ¤ng Tiªn trªn nói Ngò S¬n (TruyÒn thuyÕt d©n téc M«ng ) + Nµng Han, T¹o CÇm H¸nh ®¸nh giÆc cê vµng (TruyÒn thuyÕt d©n téc Th¸i ). - TruyÖn cæ tÝch, cã c¸c tiÓu lo¹i: + TruyÖn cæ tÝch kÓ vÒ sù tÝch c¸c ®Þa danh: Tiªu biÓu nh c¸c truyÖn: Sù tÝch §¸t ¤ §å (TruyÖn cæ tÝch d©n téc Cao Lan), Sù tÝch Ngßi Thia rªu ®¸ (TruyÖn cæ tÝch d©n téc Th¸i), Sù tÝch Suèi níc nãng B¶n Hèc (TruyÖn cæ tÝch d©n téc Th¸i), Sù tÝch Th¸c ¤ng, Th¸c Bµ (TruyÖn cæ tÝch d©n téc Kinh, Tµy, Nïng), Sù tÝch Nói Ngµm Cha (TruyÖn cæ tÝch d©n téc Th¸i), Sù tÝch §Ìo Khau Ph¹ (TruyÖn cæ tÝch d©n téc M«ng) + TruyÖn cæ tÝch kÓ vÒ sù tÝch c¸c loµi c©y: Tiªu biÓu nh c¸c truyÖn: Sù tÝch c©y quÕ (TruyÖn cæ tÝch d©n téc Dao), Sù tÝch Hoa Ban (TruyÖn cæ tÝch d©n téc Th¸i), Sù tÝch c©y ng« (TruyÖn cæ tÝch d©n téc M«ng) + TruyÖn cæ tÝch kÓ vÒ sù tÝch c¸c loµi vËt: Tiªu biÓu nh c¸c truyÖn: Sù tÝch ®u«i gÊu (TruyÖn cæ tÝch d©n téc M«ng), Sù tÝch gµ Êp trøng vÞt (TruyÖn cæ tÝch d©n téc M«ng), MÌo vµ Chuét (TruyÖn cæ tÝch d©n téc Dao), + TruyÖn cæ tÝch kÓ vÒ sù tÝch c¸c ®å vËt: Tiªu biÓu nh c¸c truyÖn: Sù tÝch khÌn M«ng (TruyÖn cæ tÝch d©n téc M«ng, Sù tÝch s¸o Tµy (TruyÖn cæ tÝch d©n téc Tµy) + TruyÖn cæ tÝch kÓ vÒ con ngêi: Tiªu biÓu nh c¸c truyÖn: Nµng Nu; A Sang ; Nï J¸o, Nao vµ Xªnh; Nï Phay häc khÌn (TruyÖn cæ tÝch d©n téc M«ng), ChuyÖn t×nh hang ThÈm NÐ (TruyÖn cæ tÝch d©n téc Th¸i), Chµng Hoa Sung (TruyÖn cæ tÝch d©n téc Tµy) Ngoµi truyÖn cæ d©n gian, ë Yªn B¸i cßn lu hµnh, phæ biÕn mét sè trêng ca nh “Xèng chô x«n xao” (TiÔn dÆn ngêi yªu) cña d©n téc Th¸i, “§êng lªn d©ng lÔ tæ”, “Then B¸ch §iÓu” cña d©n téc Tµy. ë c¸c truyÖn cæ trªn tÝnh ®Þa ph¬ng vµ tÝnh d©n téc ®îc thÓ hiÖn kh¸ râ. TÝnh ®Þa ph¬ng thÓ hiÖn qua c¸c chi tiÕt: tªn ®Þa danh, s¶n vËt, nh©n vËt cã ë ®Þa ph¬ng hoÆc kÓ vÒ c¸c sù viÖc x¶y ra t¹i ®Þa ph¬ng. TÝnh d©n téc thÓ hiÖn ë ng«n ng÷, lèi t duy, c¸ch diÔn ®¹t vµ b¶n s¾c v¨n ho¸ cña c¸c d©n téc trong truyÖn. 2.2. TruyÒn thuyÕt Nµng Han TruyÒn thuyÕt cña d©n téc Th¸i vïng V¨n ChÊn- Mêng Lß. Ngµy xa ë vïng Ao Lu«ng thuéc x· S¬n a, huyÖn V¨n ChÊn, tØnh Yªn B¸i, cã mét ngêi con g¸i må c«i c¶ cha lÉn mÑ nhng l¹i th«ng minh, dòng c¶m vµ cã s¾c ®Ñp l¹ thêng. Mét h«m c« ®i vµo rõng lÊy cñi th× bÞ mét bÇy khØ v©y b¾t. MÆc dï c« ®· hÕt søc chèng cù nhng kh«ng th¾ng næi bÇy khØ, c« bÞ bÇy khØ b¾t ®em vµo trong rõng s©u. ë trong rõng c« ®îc bÇy khØ ®èi ®·i hÕt søc tö tÕ(1), nhÊt lµ con khØ ®ùc ®Çu ®µn to lín. Nã thêng cho bÇy khØ ®i t×m ng« nÕp, mËt ong, chim non, trøng kiÕn vÒ cho c« ¨n. Nã cßn thêng ®Õn gÇn bªn c« g¸i, vuèt tãc, xoa lng, tá vÎ th©n thiÕt(2) víi c«. Mét thêi gian sau nh©n lóc bÇy khØ s¬ hë, c« g¸i ®· trèn ®îc vÒ nhµ. Råi c« tù nhiªn mang thai vµ sinh ®îc mét ®øa con g¸i. §øa trÎ sinh ra ®· to lín vµ ®Ñp ®Ï kh¸c thêng, nã ch¼ng mang mét dÊu vÕt nµo cña bè khØ. Nã lín rÊt nhanh, cµng lín cµng khoÎ m¹nh, xinh ®Ñp nªn mäi ngêi trong vïng ®Òu gäi lµ nµng tiªn Han. Han cã tµi trÝ vµ søc khoÎ l¹ thêng, míi chÝn, mêi tuæi c« ®· tËp b¾n cung vµ phi ngùa b¹ch cïng víi bän con trai chia bÌ ®¸nh vËt. Lín lªn Han trë thµnh mét kÞ sÜ(3), thêng cìi trªn lng con b¹ch m·(4) phi níc ®¹i(5) nh mét mòi tªn bay thÊp tho¸ng trong rõng xanh. Han còng lµ mét ngêi rÊt yªu thÝch lao ®éng. C« biÕt bãc vá c©y sui(6) chÕ t¸c thµnh ch¨n ®¾p, c« biÕt lÊy c©y qu¶ trong rõng vÒ trång ë vên nhµ, biÕt thuÇn dìng nh÷ng con thó rõng hoang d¹i thµnh nh÷ng con vËt nu«i trong nhµ hiÒn lµnh. Han cßn bèc ®¸ xÕp thµnh nói, biÕn thung lòng Mêng Lß thµnh c¸nh ®ång lóa th¼ng c¸nh cß bay, biÕt kh¬i con m¬ng to ®a níc tõ suèi Thia vµo ®ång vµ t×m ra gièng lóa th¬m ngon næi tiÕng ®Ó trång ë Mêng Lß. Han lÊy ®¸ x©y mét ng«i nhµ thËt to, ®µo mét c¸i giÕng trong, biÕn mét c¸i hang ®¸ thµnh ao nu«i c¸. N¬i Han ë cßn cã c¶ mét c¸i tr¶ng ®¸ to dïng ®Ó thê cóng, cã chç dµnh riªng ®Ó ch¬i bêi móa h¸t. Nh÷ng lóc th th¶ Han thêng ®¸nh trèng gäi bÌ b¹n ®Õn móa h¸t, vui ch¬i. V× vËy, n¬i Han ë còng lµ n¬i tô héi cña trai g¸i trong b¶n ngoµi mêng kh¾p vïng Mêng Lß. Kh«ng ph¶i chØ cã tµi trÝ mµ Han cßn ngêi cã tÊm lßng nh©n ¸i lu«n cu mang gióp ®ì mäi ngêi, bµy cho mäi ngêi biÕt c¸ch lµm ¨n, biÕt chèng thó d÷víi nh÷ng viÖc lµm tèt ®Ñp nh vËy nªn Nµng Han ®îc d©n trong vïng rÊt yªu mÕn, quý träng. Vµo tuæi tr¨ng trßn Han còng cã ngêi yªu, nhµ chµng trai ë phÝa ®«ng cña c¸nh ®ång Mêng Lß. Chµng trai ®· hÑn víi Han r»ng gÆt mïa xong hai ngêi sÏ vÒ ë bªn nhau cïng nhau khai khÈn ®Êt ®ai më réng thªm c¸nh ®ång Mêng Lß vµ t×m thªm nhiÒu gièng lóa míi ®Ó trång. Hä mong muèn cïng víi bµ con d©n b¶n lµm cho vïng Mêng Lß ngµy cµng trë nªn ®Çm Êm thanh b×nh. Nhng råi bçng dng bän giÆc ¸o l«ng, ch©n quÊn xµ c¹p tõ ph¬ng xa trµn xuèng. Chóng µo vµo c¸c b¶n lµng cíp bãc. Bän chóng v« cïng tµn ¸c, giÕt ®µn «ng, cíp ®µn bµ, cíp thãc, ng«, tr©u, bß, gµ, lîn, kh«ng thiÕu thø g× lµ chóng kh«ng cíp hoÆc tµn ph¸. C¶ vïng Mêng Lß vèn t¬i ®Ñp, trï phó lµ thÕ mµ bçng nhiªn x¬ x¸c, tiªu ®iÒu. Kh«ng thÓ ®Ó mÆc cho bän giÆc tµn s¸t d©n lµng, Nµng Han ®· chiªu tËp qu©n lÝnh ®øng lªn chèng giÆc. §éi qu©n cña Nµng Han ®a phÇn lµ n÷, ®Òu cã tµi phi ngùa, b¾n cung. §Ó cã c¬ së vµ lùc lîng chiÕn ®Êu l©u dµi, Nµng Han ®· cho x©y thµnh Pu - Cót, ®¾p luü cao, hµo s©u, trång chuèi hai bªn lèi ®i, lµm c¸c vËt c¶n, biÕn n¬i nµy thµnh thao trêng(7) tËp phi ngùa vît qua c¸c chíng ng¹i vËt, phi ngùa móa g¬m chÐm chuèi hai bªn ®êng. Nµng Han cßn xuèng tõng b¶n vËn ®éng thµnh lËp ®îc nhiÒu ®éi qu©n ®¸nh giÆc. Díi sù chØ huy cña mét n÷ tíng cã tµi thao lîc(8), qu©n cña Nµng Han liªn tôc chiÕn th¾ng. Bän giÆc bÞ ®¸nh tr¶ t¬i bêi kh«ng thÓ nµo chiÕm næi m¶nh ®Êt mµ ban ®Çu chóng tëng lµ sÏ cíp ®îc mét c¸ch dÔ dµng, thËm chÝ bän chóng cßn v« cïng sî h·i. Lóc ®ã ®· cã th¬ ca ngîi Nµng Han : Lóc xung trËn oai phong lÉm liÖt Vã ngùa tung hoµnh hß hÐt chØ huy Thanh g¬m yªn ngùa ra uy Ra tay chÐm tíng phÊt k× bao phen. Ngêi ta ®ån r»ng ë gan bµn ch©n cña Nµng Han cã ba sîi l«ng vµng cña thÇn nói ban cho ®Ó lµm bïa hé mÖnh(9). Nghe ®îc tin nµy bän giÆc liÒn thuª mét tªn trai t¬ con nhµ giµu tªn lµ T¹o Lao vê ®Õn t¸n tØnh, g¹ gÉm Han, nh»m nhæ trém hai sîi l«ng vµng. Nhng mu ®å cña chóng ®· bÞ thÊt b¹i, T¹o Lao chØ gÆp ®îc mét tuú tíng(10) ®ãng gi¶ lµm Nµng Han. Qu©n tíng Nµng Han ®ang trªn ®µ th¾ng lîi th× nhËn ®ù¬c tin b¸o, ngêi yªu cña Nµng Han ®ang bÞ bän giÆc v©y h·m trong thµnh. Nµng Han liÒn giao binh quyÒn(11) l¹i cho viªn phã tíng chØ huy cßn m×nh th× cïng mét sè tuú tïng(12) bÝ mËt ®i gi¶i v©y cho ngêi yªu. §Õn gi÷a ®êng bÞ giÆc phôc kÝch(13), Nµng Han cïng tuú tïng cña m×nh chiÕn ®Êu rÊt quyÕt liÖt, nhng giÆc ®«ng gÊp béi, t×nh thÕ trë nªn v« cïng nguy hiÓm. Mét viªn tíng th©n cËn ®· ®ãng gi¶ lµm Nµng Han x«ng vµo võa ®¸nh võa rót qu©n vÒ mét ng¶ kh¸c ®Ó cho bän giÆc rît ®uæi theo. Nµng Han nh©n c¬ héi nµy rÏ sang lèi kh¸c ®i gi¶i v©y cho ngêi yªu. Do nhiÒu ngµy ph¶i chiÕn ®Êu víi lò giÆc, søc lùc c¹n dÇn, Nµng Han lª bíc tíi bê suèi. Nh×n dßng suèi Thia ch¶y xiÕt, mÆt níc xanh ®en, Nµng Han khÏ rïng m×nh ngÇn ng¹i. Nhng tríc m¾t nµng l¹i hiÖn lªn h×nh ¶nh ngêi yªu ®ang bÞ giÆc v©y h·m, nµng liÒn nh¶y µo xuèng suèi. B¬i m·i, b¬i m·i, tíi gi÷a dßng suèi, nµng bçng toµn th©n nhãi buèt, ch©n tay r· rêi, nh×n xuèng th× thÊy hai sîi l«ng vµng ®· rông mÊt. Ho¶ng sî, nµng l¹i g¾ng søc b¬i, nhng gÇn tíi bê th× bän giÆc ®· ®uæi tíi. Chóng b¾n tªn xèi x¶ vµo nµng Nµng bÞ chÕt, x¸c nµng tr«i d¹t vµo mét doi c¸t ven bê. Bµ con d©n b¶n biÕt tin v« cïng th¬ng tiÕc ngêi thñ lÜnh(14) cña m×nh, véi ®a x¸c nµng ®i cÊt giÊu råi ®îi ®Õn ®ªm ®a ®i ch«n t¹i hang ®¸ c¹nh suèi Thia. Sau nµy n¬i ch«n cÊt nµng ®îc gäi lµ ThÈm Han. §Ó ghi nhí c«ng lao cña Nµng Han, nh©n d©n lËp ®Òn thê nµng gäi lµ ®×nh Nµng Han. GiÕng níc nµng t¾m khi xa gäi giÕng Nµng Han. §åi Pu - Cót, doanh tr¹i khi xa cña nµng gäi ®åi Nµng Han. C©u chuyÖn vÒ Nµng Han ®îc ®êi nä truyÒn cho ®êi kia, víi niÒm tù hµo vµ tiÕc th¬ng vÒ mét ngêi con g¸i tµi s¾c, dòng c¶m, nh©n ¸i cña ®Êt Mêng Lß ®· trë thµnh huyÒn tho¹i. Hµng n¨m bµ con Mêng Lß vÉn tæ chøc lÔ héi ë n¬i Nµng Han yªn nghØ ngµn ®êi gäi lµ lÔ héi ThÈm Han. Ngµy nay ThÈm Han cßn trë thµnh mét ®iÓm du lÞch hÊp dÉn víi nh÷ng ai ®· vµo V¨n ChÊn- Mêng Lß. Ph¹m §øc H¶o su tÇm theo lêi kÓ cña nh©n d©n V¨n ChÊn Chó thÝch: (ê) TruyÒn thuyÕt: Xem l¹i phÇn chó thÝch vÒ truyÒn thuyÕt, Ng÷ v¨n líp 6. (1) Tö tÕ: Tá ra cã lßng tèt trong ®èi xö víi nhau( ¨n ë tö tÕ víi nhau) (2) Th©n thiÕt: Cã quan hÖ t×nh c¶m gÇn gòi, g¾n bã chÆt chÏ víi nhau. (3) KÞ sÜ: Ngêi chuyªn dïng ngùa ®Ó chiÕn ®Êu. (4) B¹ch m·: Ngùa tr¾ng (5) Phi níc ®¹i: (Ngùa) ch¹y nhanh. (6) Vá sui: C©y to ë rõng, th©n trßn th¼ng, cã nhùa ®éc, gç nhÑ, vá c©y cã thÓ chÕ t¸c thµnh ch¨n ®¾p gäi lµ ch¨n sui. (7) Thao trêng: B·i tËp qu©n sù (8) Thao lîc: PhÐp dïng binh(viªn tíng cã tµi thao lîc) (9) Bïa hé mÖnh: Bïa: VËt thêng lµm b»ng giÊy hoÆc v¶i cã nh÷ng dÊu hiÖu ®Æc biÖt, ®îc cho lµ cã phÐp thiªng trõ ma quØ, tr¸nh ®îc tai n¹n, mª hoÆc ngêi kh¸c(theo mª tÝn). Bïa hé mÖnh: Bïa hoÆc vËt coi nh l¸ bïa (10) Tuú tíng: Tíng gióp viÖc trùc tiÕp mét tíng cÊp cao h¬n trong chÕ ®é phong kiÕn. (11) Binh quyÒn: QuyÒn hµnh vÒ qu©n sù (12) Tuú tïng: §i theo ®Ó gióp viÖc(nh©n viªn tuú tïng) (13) Phôc kÝch: BÝ mËt bè trÝ lùc lîng, chê s½n ®Ó ®¸nh óp ®èi ph¬ng ®i ngang qua. (14) Thñ lÜnh: Ngêi ®øng ®Çu mét tËp ®oµn ngêi t¬ng ®èi lín(thñ lÜnh bé l¹c) C©u hái ®äc – hiÓu: 1- Nh©n vËt Nµng Han cã nh÷ng phÈm chÊt g× ®¸ng quÝ? 2- Theo em ý nghÜa cña truyÒn thuyÕt Nµng Han lµ g×? Em cã c¶m xóc, suy nghÜ g× khi häc truyÒn thuyÕt nµy? 3. C¸c ph¬ng tiÖn hç trî: 3.1.ThiÕt bÞ, ®å dïng d¹y häc: - M¸y chiÕu, giÊy trong, bót d¹. - NÕu kh«ng cã m¸y chiÕu th× dïng giÊy Ao, bót d¹ hoÆc b¶ng phô. - Tranh minh ho¹ néi dung truyÖn. 3.2. Tµi liÖu tham kh¶o: - Ph¹m §øc H¶o su tÇm - "Suèi níc m¾t" - TËp TCDG V¨n ChÊn - NXBVDT n¨m 1996. - Hoµng H¹c su tÇm - "Sù tÝch Th¸c ¤ng, Th¸c Bµ" - TruyÖn cæ DG Kinh, Tµy - T¹p chÝ VNYB. - Minh Kh¬ng su tÇm - "Nµng Nu" - TËp TCDG M«ng - NXB V¨n ho¸ d©n téc n¨m 1997. - Bïi Huy Mai su tÇm - "Cay hóc nËm xia"(Sù tÝch Ngßi Thia, rªu ®¸) - TËp TCDG V¨n ChÊn, Mêng Lß - NXBVHDT n¨m1996. - NhiÒu t¸c gi¶ su tÇm - "ChuyÖn t×nh hang ThÈm NÐ"- TËp TCDG Yªn B¸i - Héi VHNT Yªn B¸i n¨m 2003. 4. C¸ch tæ chøc c¸c ho¹t ®éng d¹y häc: 4.1. Ho¹t ®éng 1: T×m hiÓu kh¸i qu¸t vÒ truyÖn cæ d©n gian ®ang lu hµnh ë Yªn B¸i (15 phót) ¡ Môc tiªu: - BiÕt ®îc tªn mét sè truyÖn cæ d©n gian Yªn B¸i. - NhËn diÖn ®îc thÓ lo¹i cña truyÖn. ¡ §å dïng d¹y häc: Tranh minh ho¹ néi dung truyÖn, giÊy A0, bót d¹. ¡ C¸ch tiÕn hµnh: Sö dông PP diÔn gi¶ng, vÊn ®¸p - ®µm tho¹i. H§ cña GV H§ cña HS - Dùa vµo phÇn th«ng tin GV giíi thiÖu nhanh mét sè nÐt chÝnh vÒ truyÖn cæ d©n gian Yªn B¸i. - Cho HS kÓ tªn mét sè truyÖn mµ c¸c em biÕt. - Chèt l¹i c¸c ý chÝnh: TruyÖn cæ d©n gian Yªn B¸i kh¸ phong phó vÒ thÓ lo¹i, néi dung vµ mang ®Ëm dÊu Ên ®Þa ph¬ng, d©n téc. - H§ c¸ nh©n thùc hiÖn c¸c yªu cÇu cña GV. - Ghi nhí ý chèt cña GV. 4.2. Ho¹t ®éng 2: §äc – hiÓu mét truyÖn cæ d©n gian Yªn B¸i (30 phót). Môc tiªu: HiÓu ®îc néi dung vµ tÝnh ®Þa ph¬ng, d©n téc cña mét truyÖn cæ d©n gian lu hµnh phæ biÕn ë Yªn B¸i. Gîi ý ph©n tÝch: TruyÒn thuyÕt Nµng Han. Sau khi häc xong truyÒn thuyÕt nµy, häc sinh ®¹t ®îc: + VÒ néi dung: HiÓu ®îc nh÷ng phÈm chÊt cña Nµng Han trong lao ®éng t¹o dùng cuéc sèng vµ trong chiÕn ®Êu b¶o vÖ cuéc sèng. Tõ c©u chuyÖn vÒ mét con ngêi, truyÒn thuyÕt cã ý nghÜa kh¸i qu¸t vÒ qu¸ tr×nh dùng níc vµ gi÷ níc cña ngêi Th¸i vïng V¨n ChÊn - Mêng Lß nãi riªng vµ céng ®ång c¸c d©n téc ViÖt Nam nãi chung. + VÒ nghÖ thuËt: BiÕt ®îc ®Æc ®iÓm cña truyÒn thuyÕt. C¸c chi tiÕt thùc kÕt hîp víi c¸c chi tiÕt k× ¶o, huyÒn tho¹i ho¸ søc m¹nh cña con ngêi, t¹o nªn vÎ ®Ñp, søc hÊp dÉn cña truyÒn thuyÕt. ¡ §å dïng d¹y häc: Tranh minh ho¹ néi dung truyÖn. ¡ C¸ch tiÕn hµnh: Sö dông PPDH vÊn ®¸p, ®µm tho¹i gîi më. H§ cña GV H§ cña HS - Tæ chøc cho HS ®äc – hiÓu v¨n b¶n. V¨n b¶n ®îc chia lµm 3 phÇn chÝnh: + PhÇn1. Tõ ®Çu ®Õn “nµng Tiªn Han”: Giíi thiÖu vÒ nguån gèc xuÊt th©n cña Nµng Han. + PhÇn 2. TiÕp phÇn 1 ®Õn “c¹nh suèi Thia”: KÓ vÒ phÈm chÊt, tµi n¨ng, hµnh ®éng cña Nµng Han. + PhÇn 3. Cßn l¹i: Lµ phÇn kÕt thóc cña truyÒn thuyÕt, nãi vÒ c¸c dÊu vÕt cßn l¹i cña nh©n vËt truyÒn thuyÕt vµ th¸i ®é cña ngêi ®êi sau víi nh©n vËt truyÒn thuyÕt. Riªng phÇn 2 ®îc chia lµm 3 ®o¹n nhá: - §o¹n 1. TiÕp phÇn 1 ®Õn “®Çm Êm thanh b×nh” : KÓ vÒ tµi n¨ng, phÈm chÊt, hµnh ®éng cña Nµng Han trong lao ®éng vµ ®êi sèng hµng ngµy. - §o¹n 2. TiÕp ®o¹n 1 ®Õn “®ãng gi¶ Nµng Han”: KÓ vÒ tµi n¨ng, phÈm chÊt, hµnh ®éng cña Nµng Han trong cuéc chiÕn ®Êu chèng kÎ thï. - §o¹n 3. Cßn l¹i: ViÖc nµng Han ®i gi¶i cøu cho ngêi yªu vµ c¸i chÕt cña Nµng Han. V× thêi gian Ýt nªn chØ tæ chøc cho HS ®äc – hiÓu ®o¹n tõ “Han cã tµi chÝ” ®Õn “ PhÊt k× bao phen”. C¸c ®o¹n cßn l¹i GV cã thÓ giíi thiÖu cho HS. Gîi ý ®¸p ¸n c©u hái 1: Nh÷ng phÈm chÊt cña Nµng Han: + Nµng Han cã phÈm chÊt mét con ngêi lao ®éng s¸ng t¹o: LÊy vá sui lµm ch¨n, thuÇn dìng c¸c gièng c©y trång, vËt nu«i, t¹o nªn c¸nh ®ång Mêng Lß, t×m gièng lóa míi + Nµng Han cã phÈm chÊt cña mét dòng tíng: Khi cßn nhá cìi ngùa, b¾n cung, khi lò giÆc tíi, tæ chøc qu©n ®éi, x©y thµnh, ®¾p luü ®¸nh giÆc kiªn cêng, chiÕn th¾ng lÉy lõng + Nµng Han cßn lµ mét con ngêi cã phÈm chÊt t×nh c¶m ®Ñp ®Ï: Cã tµi móa h¸t, rñ b¹n bÌ cïng móa h¸t. - Gîi ý ®¸p ¸n c©u hái 2: VÒ ý nghÜa cña truyÒn thuyÕt: - Ph¶n ¸nh hiÖn thùc b»ng h×nh thøc truyÒn thuyÕt, ngîi ca, gi¸o dôc, bµi häc kinh nghiÖm cho ngêi ®êi sau. - Chèt l¹i c¸c ý chÝnh: TruyÒn thuyÕt Nµng Han ®· thÓ hiÖn mét phÇn qu¸ tr×nh dùng níc vµ gi÷ níc cña ®ång bµo d©n téc Th¸i vïng Mêng Lß nãi riªng vµ céng ®ång c¸c d©n téc ViÖt Nam nãi chung. §©y còng lµ mét truyÒn thuyÕt thÓ hiÖn kh¸ râ nh÷ng ®Æc trng cña thÓ lo¹i truyÒn thuyÕt. - H§ c¸ nh©n ®äc ®o¹n trÝch vµ t×m hiÓu chó thÝch. - H§ c¸ nh©n thùc hiÖn ph©n tÝch ®o¹n trÝch theo c©u hái ®äc – hiÓu. - Ghi chÐp c¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch. - Ghi nhí c¸c ý chèt cña GV. 5. C©u hái ®¸nh gi¸ vµ bµi tËp: - C©u hái: 1. Yªn B¸i cã nh÷ng thÓ lo¹i truyÖn cæ d©n gian nµo? H·y kÓ tªn 2 truyÖn cæ d©n gian cña tõng thÓ lo¹i. 2. TÝnh ®Þa ph¬ng, d©n téc cña truyÖn cæ d©n gian Yªn B¸i ®îc thÓ hiÖn qua c¸c yÕu tè cña truyÖn ? H·y nªu vÝ dô. 3. Ngêi Yªn B¸i xa xa s¸ng t¸c c¸c truyÖn cæ d©n gian nh»m môc ®Ých g× ? - Bµi tËp: HS tiÕp tôc su tÇm, ghi chÐp, tËp kÓ chuyÖn, truyÖn cæ d©n gian ®Þa ph¬ng - C¸ch tiÕn hµnh: + GV dïng c©u hái ®¸nh gi¸ trªn ®Ó kiÓm tra ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh tríc khi häc bµi míi, cã thÓ ®¸nh gi¸ b»ng h×nh thøc vÊn ®¸p hoÆc bµi viÕt. GV c¨n cø vµo phÇn th«ng tin, gîi ý, phô lôc vµ tµi liÖu tham kh¶o ®Ó x©y dùng ®¸p ¸n. + GV cã thÓ giao bµi tËp cho HS tiÕn hµnh theo c¸ nh©n hoÆc theo nhãm, kÕt qu¶ su tÇm ®îc tæng hîp, ®¸nh gi¸ ë bµi tæng hîp kÕt qu¶ su tÇm vµ tæng kÕt.
Tài liệu đính kèm: